نقش انرژیهای تجدید پذیر در اقتصاد

نقش انرژیهای تجدید پذیر در اقتصاد

با توجه به نیاز جوامع مختلف به انرژی روی آوردن کشورهای مختلف به انرژی های جایگزین سوخت های فسیلی اجتناب ناپذیر است. در حال حاضر در اکثر کشورها استفاده از انواع انرژی های نو و تجدیدپذیر آغاز شده و این روند به یک رویکرد نمادی در اقتصاد اکثر کشورها تبدیل شده است. گزارش حاضر نگاهی دارد به این روند در ایران.
با توجه به انفجار جمعیت و رشد روز افزون تقاضای انرژی، افزایش استانداردهای دگی، خطر گرم شدن بیش از حد کره زمین ناشی از پدیده گلخانه ای و آلاینده های محیطی و در نهایت مشکلات زیست محیطی و تهدید سلامت انسانها و کمبود منابع انرژی فسیلی از جمله مسائلی می باشند که توجه کشورهای جهان را به استفاده از انرژیهای تجدید پذیر جلب می نمایند به طوری که در برنامه ریزیهای خود تأمین درصدی از انرژیهای مورد نیاز کشورشان را از این طریق (توربین های بادی، انرژیهای خورشیدی، انرژی زمین گرمایی و...) منظور می نمایند. کشور پهناور ما ایران به جهت موقعیت خاص جغرافیایی خود در شمار بهترین کشورهای جهان از نقطه نظر بهره گیری از این انرژی ها محسوب می شود. در این راستا سازمان انرژیهای نو متعاقب سیاست گذاریهای وزارت نیرو عهده دار دستیابی به اطلاعات و فن آوری های دنیا در خصوص استفاده از منابع انرژیهای تجدید پذیر و پتانسیل سنجی و اجرای پروژه های متعدد (خورشیدی، بادی و زمین گرمایی) گردیده است.

نیروگاه های بادی

انرژی باد از جمله انرژی های تجدید پذیر است که به علت گستردگی، قدرت بازدهی بالا، اقتصادی بودن و اینکه در مقایسه با دیگر انرژیهای تجدید پذیر در ابعاد وسیع تری مورد بهره برداری قرار گرفته عملاً از جایگاه ویژه برخوردار است. در حال حاضر نیروگاه بادی منجیل بیش از ۲۵ عدد و با ظرفیت حدود ۱۰۰۰۰ کیلووات و نیروگاه بادی رودبار با تعداد ۴ واحد جمعاً به ظرفیت ۲۱۵۰ کیلووات و نیروگاه بادی هرزویل با ۳ واحد جمعاً به ظرفیت۹۰۰ کیلووات نصب و راه اندازی گردیده است تولید انرژی این نیروگاهها مجموعاً حدود ۱۷۵ میلیون کیلووات ساعت بوده است. لازم به ذکر می باشد که این آمار مربوط به سال۱۳۸۱ می باشد.
مرکز توسعه انرژیهای نو سازمان انرژی اتمی ایران، پروژه های مکان یابی، نصب توربین های برق بادی را در مناطق منجیل، هرزویل، ده سیاهپوش، کلهک، بادرود نطنز، فیروزکوه، تبریز و داماش رودبار و همچنین انتقال تکنولوژی ۹۰ مگاواتی نیروگاه برق بادی (در دو فاز ۳۰ و ۶۰ مگاوات) و نیز سرویس و نگهداری توربین های نصب شده را در دست اجرا دارد و یا به تمام رسانده است. تا پایان سال ۱۳۸۱ پیشرفت فیزیکی مربوط به فازهای۳۰ و۶۰ مگاوات نیروگاه برق بادی به ترتیب ۵۴ و ۲/۳ درصد بوده است به طوری که تاکنون از پیشرفت قابل قبولی برخوردار بوده است. پروژه احداث نیروگاه بادی بینالود و دیزباد در استان خراسان با ظرفیت ۹/۲۸ مگاوات برق و با توربین به ظرفیت ۶۶۰۰ کیلووات در دست اجرا می باشد. سال شروع پروژه ۱۳۸۰ و سال بهره برداری از آن پایان برنامه سوم توسعه پیش بینی شده است. مبلغ اعتبار پروژه فوق بالغ بر ۷۱ میلیارد و ۳۹۰ میلیون ریال بوده و مدیریت آن تحت نظارت معاونت امور برق است. پروژه احداث نیروگاه بادی در خواف و زابل به ظرفیت ۲۰ مگاوات در دست بررسی و مطالعه و پتانسیل سنجی قرار دارد. تاریخ پیش بینی بهره برداری از نیروگاه های فوق پایان برنامه سوم، مبلغ اعتبار تأمین شده بالغ بر۳۰ میلیارد ریال و سازمان بهره بردار، معاونت امور برق می باشد.
طرح ساخت توربین های داخلی به قدرت ۱۰ و۶۰۰ کیلووات از مدتی پیش در کشور آغاز گردیده به طوری که این پروژه ها اطلاعات بسیار مهمی از چگونگی طراحی توربین های بادی به دست خواهد داد.
ضمناً پروژه پتانسیل سنجی و تهیه اطلس باد کشور نیز در دست تهیه است. این پروژه شامل سه فاز است که در آن نقاط مستعد برای نصب ایستگاه های ثبت آمار لحظه ای باد مشخص می شود و سپس پس از ثبت یک ساله اطلاعات باد، نقشه اصلی باد کشور براساس آن اصلاح می گردد. لازم به ذکر می باشد که البته هنوز در کشور اطلس باد مناطق مختلف به صورت دقیق وجود ندارد به طوری که در حال حاضر برای انتخاب مکان برای توربین های بادی با مشکل مواجهه می شویم. همچنین توربین های وارداتی۳۳۰ و ۵۵۰ کیلوواتی از شرکت نورتانک و ۶۶۰ کیلوواتی وستاوس از نظر کلاس با مشخصات محیطی مکان مورد نصب دارای یک سری مشکلات می باشد که با توجه به اضافه شدن تجربه در حرکت کردن به سوی تکنولوژی انرژی های تجدید پذیر می توانیم قدم به قدم این مشکلات را برطرف نماییم. به هر حال در هر صنعتی برای آنکه بتوانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم باید مراحلی را بپیماییم به طوری که با سعی و خطا بتوانیم به نتیجه مورد نظر برسیم بخصوص آنکه جرقه ایجاد آن تکنولوژی در کشور دیگری زده شده باشد.

نیروگاه زمین گرمایی(ژیو ترمال)

کاربردهای انرژی زمین گرمایی به طور کلی به دو بخش عمده تولید برق و استفاده مستقیم از انرژی حرارتی طبقه بندی می گردد به منظور تولید برق از انرژی زمین گرمایی، آب های داغ یا بخارات داغ طبیعی از درون چاه های حفر شده به سطح زمین هدایت شده و جهت به چرخش درآوردن توربین مورد استفاده قرار می گیرند. آب داغ یا بخار داغ در نیروگاه های زمین گرمایی با گردش توربین های خاص و مولد های مربوطه باعث تولید برق می گردد و برخلاف نیروگاه های سوخت فسیلی هیچ ماده سوختی در نیروگاه های زمین گرمایی به کار برده نمی شود تولید برق از منابع زمین گرمایی هم اکنون در بیش از ۲۰ کشور جهان صورت می گیرد به طوری که مجموع برق تولیدی از این روش بیش از ۸۰۰۰ مگاوات می باشد. انرژی زمین گرمایی برخلاف سایر انرژیهای تجدید پذیر (خورشیدی، بادی، امواج و غیره) منشأ یک انرژی پایدار به شمار می آید. چنان که به طور مداوم و به صورت ۲۴ ساعت در روز و ۳۶۵ روز در سال می توان با بار کامل از آن برق یا انرژی حرارتی تولید کرد. در صورتی که سایر انرژیهای نو، فصلی و وابسته به زمان و شرایط خاصی هستند.
تولید برق از انرژی زمین گرمایی در منطقه مشکین شهر اردبیل (نیروگاه ۱۰۰ مگاواتی)
در سال ۱۳۷۴ مطالعات و بررسی های مربوط به پروژه نصب نیروگاه یکصد مگاواتی زمین گرمایی در ناحیه مشکین شهر، توسط معاونت امور انرژی وزارت دفاع شروع گردید و از سال ۱۳۷۵ با شروع فعالیت سازمان انرژی های نو ایران مدیریت بر اجرای پروژه به این سازمان محول گردید. عملیات اجرایی فاز اکتشافی تکمیلی آن مشتمل بر مطالعات ژئوفیزیک، ژئوشیمی و زمین شناسی از سال ۱۳۷۷ با همکاری مهندسین مشاور نیوزلند KML آغاز گردیده که در سال ۱۳۷۸ خاتمه یافت. پس از مطالعات ژئوفیزیک سه نقطه برای حفر چاه های اکتشافی تعیین شد. پس از تعیین محل حفر اولین چاه های اکتشافی مناقصه ای بین المللی برگزار شد و شرکت ملی حفاری ایران به عنوان برنده مناقصه حفر چاه های اکتشافی که هر یک به عمق تقریبی ۲۰۰۰ متر خواهد بود تعیین گردید.
قرار است این نیروگاه طبق برنامه تنظیمی و با بهره گیری از حداکثر توان فنی و مهندسی داخل کشور تا سال ۱۳۸۴ به بهره برداری برسد.

نیروگاه خورشیدی

پروژه نیروگاه خورشیدی ۲۵۰ کیلوواتی شیراز از نوع کلکتورهای سهموی خطی در سال ۱۳۷۴ توسط معاونت امور انرژی وزارت نیرو تعریف و طراحی آن به دانشگاه شیراز واگذار گردید. مدیریت این پروژه از اواخر سال ۱۳۷۷ و نظارت آن از آبان ماه ۱۳۷۹ به سازمان انرژی های نو ایران واگذار شد. عملیات اجرایی ساخت این نیروگاه از ابتدای سال ۱۳۷۸ در ۱۵ کیلومتری پل فسا، نیروگاه چرخه ترکیبی فارس آغاز گردید که به نظر می رسد الان در فاز بهره برداری باشد.

سیستم های فتوولتائیک

یکی از روش های سریع تبدیل انرژی تابشی به انرژی الکتریکی و یا به عبارت دیگر سهل الوصول ترین نوع استفاده از انرژی خورشیدی استفاده از ماژول های فتوولتائیک می باشد. تنوع موارد استفاده و قابلیت های مختلف این بخش باعث گردید تا در تمام نقاط جهان مورد استفاده عام قرار گیرد.
پروژه ۳۰ کیلووات متصل به شبکه: این پروژه در سال ۱۳۸۰ آغاز و در سال۱۳۸۱ به اتمام رسیده است. این طرح اولین نیروگاه از نوع متصل به شبکه در کشور می باشد. تا مدتی پیش بیش از ۲ مگاوات توسط این واحد به شبکه تزریق گردیده است. فعالیت دیگر در این زمینه پروژه نصب پایه های خورشیدی می باشد. در راستای اشاعه فرهنگ مصرف انرژی های پاک و همچنین بومی سازی استفاده از انرژی های خورشیدی در نیمه دوم سال ۱۳۸۱ طرحی با عنوان نصب پایه های خورشیدی در ادارات برق منطقه ای استان ها آغاز گردید که تا مدتی پیش این طرح در اداره برق جان، توزیع جان، اداره برق قزوین و همچنین اداره برق آذربایجان به مرحله اجرا درآمده است. از دیگر اقدامات انجام گرفته و یا در حین اجرا می توان برق رسانی به چادرهای عشایری و طراحی چراغ راهنمایی خورشیدی و... را نام برد.

نقش نیروگاه های آبی کوچک

استفاده از نیروگاه های آبی کوچک در کشور ما می تواند عامل توسعه مناطق روستایی باشد و از طرفی مانعی در سر راه مهاجرت روستاییان به شهرها گردد و به دلیل چند منظوره بودن این تأسیسات جهت آبیاری زمین های کشاورزی نیز می توان از آنها بهره برداری نمود. در سال ۱۳۸۱ از چهار نیروگاهی که توسط وزارت جهاد کشاورزی در دست بهره برداری بود، دو نیروگاه با قدرت نامی ۶۵ و ۱۲۵ کیلووات خارج از شبکه در استان های خراسان و گیلان، برق روستاهای محل احداث نیروگاه (به ترتیب روستاهای سردرود در خراسان و ارده در گیلان) را تأمین می کنند و سه نیروگاه دیگر در استان های کهکیلویه و بویراحمد (نیروگاه آبی یاسوج با قدرت نامی ۲۵۰۰ کیلووات) و فارس با قدرت نامی ۲۲۵۰ کیلووات در شهرستان سپیلان و نیروگاه گاماسیاب با قدرت ۲۸۰۰ کیلووات، انرژی تولیدی خود را به شبکه برق کشور تزریق می کنند. براساس آمار منتشر شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی، تولید انرژی این نیروگاه ها در سال ۱۳۸۱ به ۲۵ میلیون کیلووات رسید که نسبت به سال ۱۳۸۰ ، ۳/۷۳ درصد افزایش را نشان می دهد. شایان ذکر می باشد که وظیفه احداث و بهره برداری از نیروگاه های آبی کوچک براساس نظر هیأت دولت به وزارت نیرو منتقل شد.
از پروژه های در دست اقدام می توان عناوین ذیل را نام برد:
- مطالعه و اضافه کردن نیروگاه بادی در مناطق مختلف کشور بخصوص منطقه منجیل و رودبار در شمال ایران.
- مطالعه و پتانسیل سنجی و بهره برداری سیستم های تولید همزمان برق گرما و سرما (co-generation) در دست اقدام است.
- مطالعه و امکان سنجی استفاده از سیستم های ذخیره سرما (ice storage) جهت تولید یخ در ساعات غیرپیک تابستان و استفاده در ساعات پیک به منظور سرمایش با هدف پیک سایی در دست اقدام است و همچنین دیگر پروژه های ریز و درشت که امیدواریم با یک سیستم مدیریت توانمند و خلاق به نتیجه مطلوب و از پیش تعیین شده برسد.
به قول ظریفی، مشکل ترین کارها با اولین قدم شروع می شود پس باید برای بهبود امور امیدوار بود.

نقشه زمین شناسی

مقدمه

هدف از تهیه یک نقشه زمین شناسی نشان دادن پراکندگی سنگها و گسلها ، تاقدیس‌ها ، ناودیس‌ها و دیگر ساختمانهای زمین شناسی به صورتی است که در زمین ظاهر شده‌اند. در واقع این نقشه‌ها مقیاس کوچکی از پدیده‌های زمین شناسی می‌باشند که برای تفسیر پدیده‌های زمین شناسی ، بیان تاریخ زمین شناسی منطقه و ترتیب رسوبگذاری و اتفاقات گذشته مورد استفاده قرار می‌گیرند.

از آنجا که مشاهده تشکیلات زمین با وسعت زیاد آنها در حالت معمولی با چشم غیر ممکن بوده و بدون مشاهده کلیّه عوامل و برقراری ارتباط بین آنها نمی‌توان تصور صحیحی از وضعیت زمین بدست آورد. لذا نقشه‌های زمین شناسی برای این منظور اساسی ترین وسیله تحقیقات زمین شناسی می‌باشند. هر کدام از واحدهای تشکیلات زمین شناسی روی نقشه ها با رنگ مخصوص به خود نشان داده می شوند. شیب و امتداد طبقات و همچنین گسل‌ها و چین‌ها با علامات و نشانه‌های معینی مشخص می‌شوند. روی هر نقشه زمین شناسی یک راهنما جهت توضیح علامات بکار گرفته می‌شود.

انواع سیستم های بیرون زدگی و عوارض زمین شناسی

سیستم بیرون زدگی طبقات افقی و نشان دادن آنها

در این سیستم طبقات قدیمی تر در پایین و طبقات جوانتر به سمت بالا قرار می‌گیرند. کنتاکت طبقات در لایه‌های افقی موازی خطوط تراز می‌باشند. اگر شیب طبقات به تدریج زیاد شود کنتاکت آنها به هم نزدیک و اگر شیب کم باشد، کنتاکت طبقات از هم بیشتر فاصله می‌گیرند. آبراهه‌های دندریتی شکل عموما در طبقات افقی حاصل می‌گردند.

سیستم بیرون زدگی طبقات مایل

اگر یک سری طبقات مایل شده و تحت تخریب و فرسایش قرار گیرند لایه‌ها به صورت نوارهای تقریبا موازی هم در روی زمین ظاهر می‌گردند. دره‌های ایجاد شده در طبقات مایل معمولا به شکل V بوده و بسته به کمی و زیادی شیب بترتیب شکل V بزرگتر و کوچکتر می‌گردد. و بالاخره در طبقاتی که عمودی هستند شکل V از بین می‌رود.

سیستم بیرون زدگی گنبد

ساختمانهای گنبدی بعد ار فرسایش شکل دایره‌ای یا بیضی به خود می‌گیرند که در این حالت طبقات به طرف خارج از ناحیه مرکزی شیب می‌خورند. این ساختمانها ممکن است از چند سانتیمتر تا چند صد کیلومتر مربع را اشغال نمایند. در این ساختمانها طبقات مرکزی مسن ترین و طبقات دور از مرکز جوانترین لایه ها را تشکیل می‌دهند. این حالت در نقشه‌های زمین شناسی نیز حفظ می‌شود. دره‌های حاصل شده به شکل V بوده و معمولا به خارج از مرکز گنبد قرار می‌گیرند.

سیستم بیرون زدگی حوضه رسوبی

حوضه‌های رسوبی بعد از تخریب و فرسایش شکلی مشابه رخنمون گنبدها به خود می‌گیرند. اما ترتیب طبقات در حوضه رسوبی برعکس گنبد می‌باشد. در حوضه‌های رسوبی طبقات موجود در مرکز جوانترین لایه‌ها را تشکیل داده و هرچه به حاشیه‌های حوضه نزدیک می‌شود سن طبقات قدیمی تر می‌شود. دره‌های V شکل موجود در حوضه رسوبی به طرف مرکز حوضه می‌باشد.

سیستم چین‌ها

چین خوردگی از معمول ترین پدیده‌های زمین شناسی می‌باشد که به دو صورت تاقدیس و ناودیس دیده می‌شوند. در تاقدیس‌ها طبقات قدیمی در مرکز و در ناودیس‌ها طبقات جوانتر در مرکز قرار می‌گیرند. در تاقدیس‌ها شیب طبقات به طرف خارج و در ناودیس به طرف مرکز می‌باشد. چین‌ها بعد از فرسایش در سطح زمین به شکل زیگزاگ و V در می‌آیند.

سیستم بیرون زدگی دگرشیبی زاویه‌دار

تشخیص دگرشیبی‌های زاویه‌دار روی نقشه از قطع ناگهانی طبقات قدیمی تر و پوشیده شدن توسط لایه‌های جوانتر می‌باشد.

سیستم بیرون زدگی گسلها

گسلها در نقشه‌های زمین شناسی از به هم خوردن ناگهانی نظم و عدم ادامه طبقات قابل تشخیص می‌باشد. برای سهولت تشخیص ، گسلها را با خطوط درشت در نقشه‌ها نشان می‌دهند.

سیستم بیرون زدگی توده‌های آذرین

توده‌های آذرین نفوذی به دو صورت هم‌شیب و دگرشیب دیده می‌شوند. توده‌های بزرگ مانند باتولیت‌ها و استوک‌ها معمولا با طبقات اطراف خود دگرشیب بوده و به شکل بیضی یا تقریبا دایره‌ای در سطح زمین یا نقشه دیده می‌شوند. این توده‌ها امتداد لایه‌های اطراف خود را قطع می‌کنند. دایکها و توده‌های کوچکتر معمولا در سطح تماس دایره‌ها نفوذ کرده و به صورت رگه‌های طویل و نسبتا مسطح ظاهر می‌شوند.

علائم گذاری بیرون زدگیها

در نقشه‌های زمین شناسی معمولا سن طبقات را با علائم مشخص می‌کنند. علامتهای مورد استفاده در سن‌های طبقات در واقع اختصار دورانهای زمین شناسی می‌باشد. تمام علائمی که در روی نقشه بکار می‌روند در راهنمای نقشه نیز شرح داده می‌شوند. غالبا علائم قراردادی بر حسب نقشه‌ها فرق می‌کند. همچنین در یک نقشه علامتهای مختلفی برای توضیح عوارض موجود استفاده می‌شود که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است:

علائمی که از یک حرف تشکیل شده‌اند.

در این نوع علائم معمولا تقسیمات چینه شناسی را بر اساس اختصار برخی از کلمات نشان می‌دهند. برخی ازاین علائم دارای اندیس‌های عددی ... ,1,2,3 می‌باشند. علامتهایی که با ارقام نشان داده می‌شوند در سری چینه شناسی به ترتیب از قدیم به جدید و یا از پایین به بالا به صورت مثلا نمایش داده می‌شوند. البته در برخی نقشه‌ها اندیس‌های عددی به صورت ارقام دومی نوشته می‌شوند که بر حسب افزایش حروف ، سری چینه شناسی را از جدید به قدیم نشان می‌دهند.

تقسیمات اضافی

با بکار بردن حروفی مثل در اندیس معرفی می‌شوند. هنگامی که این حروف همزمان با حروف عربی بکار روند به ترتیب حروف الفبایی از سری قدیم و جدید نوشته می‌شوند. به عنوان مثال از پایین به بالا داریم:
که به صورت C یک a و … خوانده می‌شود.

علائمی که برای انواع سنگها بکار می‌رود.

برای سنگهای دگرگونی و آذرین علائم گوناگونی در نقشه‌ها وجود دارد که معمولا هر سنگ را با یک علامت نشان می‌دهند. برای سنگهای آذرین درونی حروف یونانی را که در اصل به اسم ابتدایی سنگ نزدیک هستند را بکار می‌برند. به عنوان مثال برای گرانیت از γ (گاما) ، بازالت از ß (بتا) و آندزیت از α (آلفا) و … برای سنگهای دگرگونی نیز در برخی موارد از علائم یونانی استفاده می‌کنند و در پاره‌ای موارد نیز از حروف انگلیسی استفاده می‌کنند.

سایر اطلاعات نقشه‌های زمین شناسی

نقشه‌های زمین شناسی حاوی برخی اطلاعات دیگری نیز می‌باشند که برخی از آنها عبارتند از :

• حاوی برخی از ویژگیهای ساختمان زیر سطح زمین مثل شیب‌ها ، محورهای چین‌ها ، برگشتگی‌ها ، برخوردهای غیرعادی و غیره می‌باشند.
  
  
• در نقشه‌ها بعضی مواد معدنی جالب مثل سنگهای معدنی ، سنگهای ساختمانی ، ماسه و … به چشم می‌خورند. همچنین علائمی برای معادن در حال استخراج و یا سنگهای فسیل‌دار و … در نقشه‌ها وجود دارد.

روشهای مطالعه نقشه زمین شناسی

یک نقشه زمین شناسی را می‌توان از نقطه نظرهای مختلف ، مورد مطالعه قرار داد مانند مطالعه ساختمانی. مطالعه نقشه‌ها از لحاظ ساختمان بسیار مورد توجه بوده و معمولا با نشان دادن قسمت‌های زیر انجام می‌گیرد.

شماهای ساختمانی

شمای ساختمانی یک نقشه ساده است و در قسمت سطحی شامل بخش‌های مختلفی از جمله ، مجموعه اصول زمین شناسی که با سبک تکتونیکی و سری چینه شناسی آن مشخص می‌گردد. همچنین شمای ساختمانی شامل چینهای اصلی و رخدادهای زمین شناسی مثل گسلها و غیره می‌باشد.

مقاطع زمین شناسی

مقطع زمین شناسی ، برش زمین‌ها را در یک سطح عمودی نشان می‌دهد. و این در صورتی است که نیمرخ توپوگرافی تمام نقاط از روی نقشه رسم شوند. مقطع زمین شناسی به پاره‌ای از سنجش‌های معلوم نیازمند است که در حقیقت باید بتوان زمین‌های واقع در عمق را به شرط شناختن قسمتی بیرون زدگی آنها نشان داد. نداشتن داده‌های تکمیلی مثل حفاری و ژئوفیزیک باعث می‌شود که فقط روال حقیقی زمین‌ها را رسم کرد.

مقاطع بطور سری

برای دنبال کردن تحولاتی که در ساخت‌ها روی می‌دهد، می‌توان مقاطع متعددی با فواصل نزدیک رسم کرد. این مقاطع بطور سری ، یک مقیاس یکی پس از دیگری رسم و تفسیر می‌شوند که غالبا نقشه را گویاتر می‌کنند.

نقشه‌های توپوگرافی

نقشه‌های توپوگرافی نقشه‌هایی با مقیاس‌های بزرگ و کوچک هستند که برای نشان دادن خصوصیات فیزیکی سطح زمین بکار می‌روند. این نقشه‌ها برای مطالعات زمین شناسی بخاطر اطلاعات مفید آن از جمله قابلیت اندازه گیری فواصل افقی و یا ارتفاع عمودی نقاط مختلف یک وسیله اساسی به شمار می‌روند.

منحنی‌های میزان

منحنی‌های میزان خطوط فرضی هستند که تمام نقاط واقع در آنها دارای ارتفاع یکسان نسبت به سطح دریا و یا یک مبدا مشخص هستند. منحنی‌های میزان علاوه بر مشخص نمودن وضعیت پستی و بلندی ناحیه ارتفاع و شیب واقعی محل را نیز مشخص می‌نمایند.
فواصل منحنی‌های میزان بیانگر مسافت عمودی بین دو منحنی هستند. این فاصله معمولا برای تمام منحنی‌های متوالی ثابت نگهداشته می‌شود. مگر در مواقعی که ارتفاع منطقه معینی مانند قله و غیره را نشان دهند.

قوانین مربوط به منحنی‌های میزان

• خطوط تراز به طرف بالادست رودها یا به طرف بالادست دره خم می‌شوند. در محل دره‌ها این منحنی‌ها ، شکل V بوجود می‌آورند که نوک آن به طرف بالادست رود است و بطرف بالادست رود منحنی میزان پی‌درپی ارتفاعات بالاتری را نشان می‌دهند.
  
• خطوط تراز در قسمت‌های فوقانی تپه‌ها منحنی‌های بسته‌ای را بوجود می‌آورند. قله تپه بالاتر از بالاترین منحنی میزان بسته قرار دارد.
  
• گودال‌های (فرورفتگی‌های) فاقد راه خروجی را با منحنی‌ها بسته هاشوردار نشان می‌دهند. هاشورها طوری زده می‌شوند که نوک خط‌های هاشور طرف داخل گودی را نشان دهند.
  
• فاصله خطوط تراز در دامنه‌های کم‌شیب بیشتر می‌شود.
  
• فاصله خطوط تراز در دامنه‌های پرشیب کم می‌شود.
  
• خطوط تراز دارای فواصل یکسان نشانگر دامنه‌های دارای شیب یکنواخت است.
  
• خطوط تراز در موارد استثنایی همچون صخره‌های آویزان ، از روی یکدیگر عبور نکرده و همدیگر را قطع نمی‌کنند.
  
• تمام خطوط تراز ، در نهایت یا در روی خود نقشه یا در حاشیه نقشه بسته می‌شوند.
  
• یک خط تراز بالا هیچ وقت بین دو خط تراز پایین‌تر از خود قرار نمی‌گیرد و بالعکس ، به عبارت دیگر تغییر در جهت شیب زمین همیشه با تکرار خطوط تراز هم ارتفاع به صورت دو خط تراز جداگانه هم ارتفاع و یا برروی یک خط ترازی که دور می‌زند همراه است.
  
• ارتفاع نقاط مرتفع بین خطوط تراز در بسیاری از جاها همچون تقاطع جاده‌ها ، قله کوهها و سطح دریاچه داده می‌شود.

پستی و بلندی

پستی و بلندی (رلیف) نشانگر اختلاف ارتفاع بین دو نقطه است. رلیف حداکثر ، حاکی از اختلاف ارتفاع بین بلندترین و کوتاهترین نقاط مورد نظر است. رلیف ، فاصله عمودی بین خطوط تراز متوالی به کار رفته در نقشه است را تعیین می‌کند. وقتی برجستگی کم باشد از فواصل عمودی کمی چون 10 یا 20 پا استفاده می‌نمایند. در نواحی مسطح مثل یک دره رودخانه‌ای پهن یا جلگه‌های مسطح از فاصله عمودی 5 پا استاده می‌کنند. در کوههای ناهموار جایی که برجستگی صدها پا باشد از فواصل عمودی 50 یا 100 پا استفاده می‌کنند.

مقیاس نقشه

مقیاس (Scale) نقشه ارتباط بین مسافت یا سطح را روی نقشه نسبت به مسافت یا سطح در روی زمین را نشان می‌دهد. این مقدار را عموما به صورت نسبی همچون یا 1:24000 نشان می‌دهند. صورت معمولا 1 است و نشانگر فاصله روی نقشه است و مخرج یک عدد بزرگ است که نشانگر فاصله در روی زمین است. بدین ترتیب 1:24000 به معنی آن است که یک واحد روی نقشه معادل 24000 برابر همان واحد روی زمین است.

این امر بستگی به اندازه واحد ندارد. اغلب ، یک مقیاس ترسیمی ، یا پاره خطی ، مفیدتر از مقیاس کسری است، زیرا اندازه گیری فاصله با آن آسانتر است. مقیاس پار‌خطی ، شامل پاره‌خطی است که به فواصل مساوی تقسیم شده که نمایانگر فواصل مساوی روی نقشه است. برای اندازه گیری دقیق کسری از واحد ، معمولا یک قسمت در طرف چپ ، به واحدهای کوچکتری تقسیم شده است.

رنگ‌ها و علائم

هر رنگ و علامتی که در نقشه توپوگرافی سازمان زمین شناسی آمریکا بکار رفته دارای معنی خاصی است. معنی هر رنگ به قرار زیر است:

• آبی - برای آب
  
• سیاه - سازه‌های دست انسان مثل خانه ، مدرسه ، کلیسا ، جاده و غیره
  
• قهوه‌ای - خطوط میزان
  

• قرمز - نواحی شهری ، جاده‌های مهم ، خطوط تقسیم زمین‌های عمومی

تهیه مقاطع توپوگرافی

برای پی بردن به حالت طبیعی پستی و بلندی سطح زمین در هر مسیری می‌توان مقاطع توپوگرافی را تهیه نمود. در تهیه مقاطع معمولا فاصله عمودی به خاطر بزرگی کوچکتر از مقیاس افقی نشان داده می‌شود. جهت رسم یک مقطع ، ابتدا باید یک صفحه کاغذ را که دارای خطوط افقی و موازی هم می‌باشد در موازات مسیر مورد نظر برای تهیه مقطع قرار داده و سپس از محل‌های برخورد مسیر با خطوط میزان عمودی بر خطوط موازی کاغذ خارج نمود.

خطوط موازی که هر کدام بیانگر یک ارتفاع عمودی معلوم هستند با ارتفاع خطوط میزان مورد نظر مطابقت داده شده و علامت گذاشته می‌شود. این عمل باید برای تمام نقاط تقاطع مسیر مقطع و در محل‌های برخورد با خطوط میزان انجام گیرد. که از اتصال این نقاط به هم مسیر مورد نظر حاصل خواهد گردید.

محاسبه شیب زمین از خطوط میزان

برای پیدا کردن شیب کلی زمین در یک مسیر محدود و معینی اول فاصله افقی ابتدا تا انتهای مسیر مورد نظر را اندازه گرفته و سپس اختلاف ارتفاع مبدا تا انتهای مسیر را از خط میزان اول و آخر قرایت کرده و سپس فاصله عمودی را بر افقی تقسیم می‌نمایند. عدد حاصل زاویه شیب مسیر را نشان خواهد داد.

نام های ایرانی بر روی اجرام فضایی

فهرستی از نام‌های برگرفته از فارسی و دیگر زبان‌های ایرانی و یا نام دانشمندان و بزرگان ایرانی که بر روی عوارض جغرافیایی کرات و سیارات گذاشته شده‌است:

کره ماه

کوه‌ها:

·                     کوه اردشیر، به نام اردشیر پادشاه ایران

دهانه‌های برخوردی:

·                     بیرونی، از نام ابوریحان بیرونی

·                     ابن هیثم، دانشمند ایرانی

·                     خوارزمی، دانشمند ایرانی

·                     ابوالوفا، ابوالوفای بوزجانی، اخترشناس ایرانی

·                     عبدالرحمن صوفی، اخترشناس ایرانی

·                     نصیرالدین، از نام خواجه نصیرالدین توسی

·                     عمر خیام

·                     الغ‌بیگ

·                     فیروز

·                     ثریا (نامیده به نام زنان ایرانی)،‌در دهانه آلفونسوس

·                     شهناز

سیاره ناهید

حفره‌های برخوردی سطح ناهید:

·                     اندامی، به نام آذر اندامی، پزشک ایرانی

·                     انوش

·                     استر

·                     فیروزه

·                     گلناره

·                     یاسمن

·                     کوتوره (از افغانی)

·                     مامه‌جان (به کار رفته در ترکمنی)

·                     پریشان

·                     پروینه (از تاجیکی)

·                     پاشا

·                     رکسانا

·                     سایلی‌گل (از تاجیک)

·                     شاه‌صنم

·                     تایرا (از زبان آسی)

·                     وشتی

·                     زرینه

·                     وارد (ارمنی از ورد فارسی به معنی گل)

تاج‌وارهای (coronae) ناهید:

·                     ارمائیتی

·                     میترا

·                     زمین

کوه‌ها:

·                     آتسیرخوس (دختر خورشید،‌ از آسی)

·                     آپی (ایزد سکایی)

·                     اوزا (Ozza) ایزدبانوی ایرانی

·                     اسپندازمذ، مادرخدای ایرانی

بهرام

کره مریخ:

حفره‌ها:

·                     لار

·                     زرند

·                     گَرم (به نام شهر گرم تاجیکستان)

دره‌وارها:

·                     دره بهرام

·                     دره هیپانیس،‌ واژه رود در زبان سکایی

کانال‌ها:

·                     ارس

·                     باختر (Bactrus)

·                     خواسپس، نام قدیم رود کرخه

·                     گیندس (Gyndes) (نام قدیم رود دیاله کردستان عراق)

·                     وخش (Oxus)،‌ نام کهن آمودریا

·                     سیتاک (Sitacus)،‌رودی در پارس

اورانوس

بر روی قمر اومبریل

·                     پری

نپتون

قمر تریتون:

·                     اشکفت: ماه

·                     حفره پیچیده: کاسو (دریاچه کاسو در اساطیر زرتشتی)

مشتری

قمر ایو:

·                     کوه زال

·                     رشته‌دهانه: اهورا مزدا

·                     دهانه‌های کم‌ژرفا

·                     اشا

·                     آتر

·                     مزدا

·                     کاوه

·                     مهر

·                     میترا

·                     کوردالاگون (آسی)

·                     منطقه: باختر Bactria

(منطقه: ماد

کیوان

قمر دایونی:

·                     دهانه برخوردی: مغ 

قمر انسلادوس:

·                     شیاروار (Sulcus) بغداد

·                     شیاروار سمرقند

·                     خندق‌وار (Fossa) بصره (از بسراه فارسی)

·                     خندق‌وار اسبانیر

·                     خندق‌وار خراسان

·                     خندق‌وار انبار

·                     خندق‌وار دریابار

·                     دهانه بهرام

·                     دهانه خسرو

·                     دهانه دنیازاد

·                     دهانه شهرزاد

·                     دهانه شهریار

·                     دهانه پری‌بانو

·                     دهانه شیرین

·                     دهانه جهانشاه

·                     دهانه سندباد

·                     دهانه علی‌بابا

سیاره تیر

دهانه‌های برخوردی:

·                     ابونواس (شاعر ایرانی‌تبار زبان عرب)

·                     بدیع‌الزمان همدانی

·                     نظامی، از نام نظامی گنجوی

·                     رودکی

·                     سعدی

·                     استاد عیسی، ‌معمار ایرانی تاج محل

سیارک‌ها

·                     اروس ۴۳۳

·                     شاه‌جهان

·                     ممتازمحل، زن ایرانی‌تبار جهانگیر (شاه هند)

ستاره دنباله دار

 

ستاره دنباله دار

هر ستاره دنباله دار، هسته ای متشکل از یخ و غبار (موسوم به گلوله برفی کثیف) دارد که پهنای آن حدود 20 کیلومتر (12 مایل) است. هنگامیکه این ستاره به خورشید نزدیک می گردد، هسته اش تبخیر شده و سری درخشان و دنباله ای طولانی شکل می گیرد.

بخش اعظم میلیاردها ستاره دنباله دار منظومه شمسی، در محدوده های دور دست آن قرار دارند، اما مدار بعضی از این ستارگان از نزدیکی خورشید عبور می کند و این امر موجب می شود تا شب هنگام در آسمان بخوبی دیده شوند.

تمام منظومه شمسی ما از جمله دنباله دارها حدود4.5 میلیون سال پیش از رمبیدن یک توده ی بزرگ ابر و گاز به وجود آمد.این توده ابتدا به آرامی می چرخید ولی هر چه رمبش ادامه پیدا کرد ،چرخش سریعتر شد و دمای آن بالا رفت.(درست مثل این که یک اسکیت باز با جمع کردن دستانش سریعتر می چرخد). این چرخش سریع از ریختن همه ی مواد به داخل هسته جلوگیری کرد.در عوض این ابر و مواد موجود در آن به شکل یک صفحه ی تخت متراکم گشت.در همین زمان دمای هسته ی این ابر بالا رفت تا آن جا که همجوشی هسته ای آغاز گشت و بدین گونه خورشید به وجود آمد. با وجود این مناطق خارجی این صفحه کاملا سرد بود .به علت کم بودن دما دانه های یخ شکل گرفتند و با تجمع آن ها توده های یخی با بزرگی چند کیلومتر شکل گرفتند،و توده های بزرگتر نیز سیاره ها را شکل دادند.

پهنای هسته یک ستاره دنباله دار فقط چند کیلومتر می باشد، اما دنباله آن بسیار طولانی است. ستاره دنباله دار عظیمی که در سال 1843 دیده شد، دارای دنباله ای بطول 330 میلیون کیلومتر (205 میلیون مایل) بود. چگالی این دنباله ها حتی از بهترین خلئی که در شرایط آزمایشگاهی در روی زمین ایجاد شده، کمتر است.

چرا ستاره های دنباله دار دنباله دارند؟

دنباله ی یک دنباله دار بارزترین مشخصه آن است. همچنانکه دنباله دار به خورشید نزدیک تر می شود دم درخشانی در امتداد آن و در جهت مخالف خورشید گسترش می یابد. در فاصله ای زیاد از خورشید هسته دنباله دار ها سرد و مواد داخل آن منجمد می باشند. با نزدیک شدن به خورشید باد های شدید خورشیدی قسمتی از هسته را تصعید می کنند که این مواد کما را تشکیل می دهند. فعل و انفعالاتی که باد های خورشیدی روی کما انجام می دهند باعث به وجود آمدن هسته می شوند. ساختار شیمیایی کما مواد تشکیل دهنده دنباله را تعیین می کند. ممکن است به نظر آید که دنباله داری دم ندارد ولی واقعا این طور نیست بلکه دنباله آن قدر شفاف است که دیده نمی شودولی دانشمندان با استفاده از فیلتر های مخصوص قادر به دیدن آن ها هستند.مثلا دم دنباله دار هیل پاب(1997)به راحتی در نور مرئی دیده می شد ولی عکس هایی که با فیلترتهییه شده بودند وجود تعدادی دنباله تشکیل شده از غبار و گاز های یونیده را نشان دادند.

انواع دنباله ها:

دو نوع دنباله وجود دارد:غبار و گاز یونیده.یک دم تشکیل شده از غبار محتوی ذراتی به بزرگی ذرات موجود دردود می باشد.این نوع دم هنگامی تشکیل می شود که یک باد خورشیدی مقداری ماده از کما جدا می کند.چون این ذرات بسیار کوچکند با کوچکترین نیرویی جابجا می شوند در نتیجه این دنباله ها مامولا پخش و خمیده اند.دنباله های گازی وقتی تشکیل می شوند که نورخورشید مقداری از مواد کما را یونیده می کند و سپس یک باد خورشیدی این مواد یونیده را از کما دور میکند.دنباله های یونی معمولا کشیده تر و باریک ترند.هر دوی این دنباله ها ممکن است تا میلیون ها کیلومتر در فضا پراکنده شوند.وقتی که دنباله دار از خورشید دور میشود دم و کما ازبین میروند و فقط مواد سرد و سخت درون هسته باقی می مانند.تحقیقات راجع به ستاره دنباله دار هیل پاب وجود نوعی دم رانشان داد که شبیه دنباله های تشکیل شده از غبار بود ولی از سدیم خنثی تشکیل شده بود.(همان طور که گفتیم مواد موجود در هسته نوی کما و دنباله را تعیین می کنند).

دنباله دار ها از کجا می آیند؟

دنباله دار ها در دو جا به طور بارز یافت می شوند :کمر بند کوییپر و ابر اورت.دنباله دار های کوتاه مدت معمولا از ناحیه ای به نام کمربند کوییپر می آیند.این کمربند فراتر از مدار نپتون قرار گرفته است.اولین جرم متعلق به کمربند کوییپر در سال 1922 کشف شد.این اجسام معمولا کوچک هستند و اندازه ی آن ها از 10 تا 100 کیلومتر تغییر می کند.طبق رصد های هابل حدود 200میلیون دنباله دار در این ناحیه وجود دارد که گمان می رود از ابتدای تشکیل منظومه ی شمسی بدون تغییر مانده اند.دنباله دار های با تناوب طولانی مدت از ناحیه ای کروی متشکل از اجرام یخ زده به نام ابر اورت سرچشمه می گیرند.این اجرام در دورترین قسمت منظومه ی شمسی قرار دارند و از آمونیاک منجمد ، متان ، سیانوژن ، یخ آب و صخره تشکیل شده اند.معمولا یک اختلال گرانشی باعث راه یافتن آن ها به داخل منظومه ی شمسی می شود.

مسیر حرکت دنباله دارها

مدار سیارات نزدیک به دایره است حال آن که مدار دنباله دار ها به شدت بیضوی است. به علت تاثیرات گرانشی دنباله دار ها در حضیض سریعتر حرکت می کنند تا در اوج.دنباله دار ها از مدت چرخششان یه دور خورشید طبقه بتدی می شوند: دنباله دار ها بامدت تناوب کوتاه و متوسط-مانند هالی با دوره تناوب 76 سال- بیشتر در بین خورشید و پلوتون به سر می برند.این دنباله دارها ابتدا در کمربند کوییپر هستند ولی نیروی گرانش یکی از سیارات به خصوص مشتری آن ها را نزدیک خورشید می راند و دوره تناوب آن ها کمتر از 200 سال است.(شومیکر-لوی 9 یکی از این دنباله دارها بود که عاقبت در مشتری سقوط کرد). دنباله دار های بلند مدت با تناوبی بیش از 200 سال که بیشتر در ابر اورت هستند. هیل پاب نمونه ای از این دنباله دار ها است که تناوبی برابر با4،000 سال دارد.

ستارگان دنباله دار بر اساس دوره تناوب مداری شان به دو دسته تقسیم میشوند:

ستارگان دارای دوره تناوب مداری بیش از 200 سال و ستارگانی که دوره تناوب مداری شان کمتر از 200 سال می باشد.

گروه اول، ستارگان با دوره تناوب طولانی و گروه دوم ستارگان با دوره تناوب مداری کوتاه هستند.

این ظن وجود دارد که ستارگان دارای دوره تناوب مداری کوتاه، زمانی در ابر اوپتیک - اورت دارای دوره تناوب طولانی بوده اند. بسیاری از ستارگان دارای دوره تناوب مداری کوتا ، در فواصل زمانی منظمی دیده شده اند که معروفترین آنها ستاره دنباله دار هالی است. ستاره دنباله دار انکی کوتاهترین دوره تناوب مداری را دارد که 5/3 سال می باشد.

ستارگان دنباله دار با هر بار گذشتن از کنار خورشید، مقداری از مواد خود را بر اثر تبخیر از دست می دهند. دنباله ستارگان دارای دوره تناوب مداری کوتاه، بسیار درخشان است، اما با هر بار گذشتن از کنار خورشید، مواد خود را از دست داده و بدین ترتیب، امکان رویت آنها کمتر می شود.

بعضی از این ستارگان قبل از متلاشی شدن فقط یک بار دیده می شوند، هر چند که طول عمر معمولی یک ستاره دنباله دار با دوره تناوب کوتاه حدود 10000 سال است. گردش بسیاری از ستارگان دنباله دار دارای دوره تناوب طولانی بدور خورشید هزاران یا حتی میلیونها سال طول می کشد. بنابر این، طول عمر این ستارگان بسیار بیشتر از نوع دیگر است.

خورشید

خورشید ستاره‌ای است از ستارگان رشته اصلی که 5 میلیارد سال از عمرش می‌گذرد. این ستاره کروی شکل بوده و عمدتا از گازهای هیدروژن و هلیوم تشکیل شده است. وسعت این ستاره 1.4 میلیون کیلومتر (870000 مایل) است. جرم این ستاره 7 برابر جرم یک ستاره معمولی بوده و همچنین 750 برابر جرم تمام سیاراتی است که به دورش می‌چرخند. در هسته خورشید ، جرم توسط واکنشهای هسته‌ای تبدیل به تشعشعات الکترومغناطیسی که نوعی انرژی هستند، می‌شود. این انرژی به سمت بیرون تابانده شده و باعث درخشنگی خورشید می‌گردد. سایر اجسام آسمانی موجود در منظومه شمسی که توسط جاذبه خورشید در مدارهایشان قرار گرفته‌اند نیز گرمایشان را از این انرژی می‌گیرند.

مواد تشکیل دهنده خورشید حالت گازی دارند، بنابراین خورشید محدوده دقیق و معینی نداشته و مواد اطراف آن بتدریج در فضا منتشر می‌شوند. اما چنین به نظر می‌رسد که خورشید لبه تیزی داشته باشد، چرا که بیشتر نوری که به زمین می‌رسد از یک لایه که چند صد کیلومتر ضخامت دارد ساطع می‌شود. این لایه فوتوسفر نام داشته و به عنوان سطح خورشید شناخته شده است. بالای سطح خورشید ، کروموسفر یا رنگین کره و هاله خورشیدی قرار دارند که با همدیگر جو خورشید را تشکیل می‌دهند.

مرکز خورشید مانند کوره‌ای هسته‌ای است با دمای 15 میلیون درجه سانتیگراد (27 میلیون درجه فارنهایت) که چگالی‌اش 160 برابر آب می‌باشد. تحت چنین شرایطی هسته‌های اتم هیدروژن باهم ترکیب شده و تبدیل به هسته‌های هلیووم می‌شوند. در این حین، 0.7 درصد جرم ترکیب شده ، تبدیل به انرژی می‌شود. از 590 میلیون تن هیدروژنی که در هر ثانیه در مرکز خورشید ترکیب می‌شوند، 3.9 میلیون تن به انرژی تبدیل می‌شود. این سوخت هیدروژنی ، تا 5 میلیارد سال دیگر دوام خواهد داشت. مسیر نامنظم 2 میلیون سال طول می‌کشد تا انرژی تولید شده در مرکز خورشید به سطح آن رسیده و بصورت نور و گرما تابش کند، سپس بعد از فقط 8 دقیقه ، این انرژی به زمین می‌رسد.

هنگامی که خورشید منبسط می شود تا تبدیل به یک غول سرخ شود، قطرش حدود 150برابر بزرگتر خواهد شد. گازهای منبسط شده و داغ، رنگ زرد و حرارت خود را از دست داده و قرمز رنگ و سرد خواهند شد. اما بخاطر بزرگتر شدن سطح خورشید،درخشندگی آن 1000برابر افزایش یافته و نور بیشتری ساطع خواهد کرد.

زبانه‌ها و شعله‌های خورشیدی

زبانه حلقوی در شکل پایین ، خطوط میدان مغناطیسی ، دو لکه خورشیدی را به هم متصل کرده است. در سال 1973 ، یک زبانه خورشیدی (سمت چپ تصویر) 000/588 کیلومتر (365.000 مایل) از سطح خورشید را پوشاند. اغلب فعالیتهای شدید خورشید در نزدیکی لکه‌های خورشیدی رخ می‌دهند. شعله‌های خورشیدی ، جرخه‌هایی از انرژی هستند که عمر چند ساعته دارند، این شعله‌ها هنگامی بوجود می‌آیند که مقدار زیادی انرژی مغناطیسی بطور ناگهانی آزاد شود. زبانه‌های خورشیدی ، فوارانهایی از گاز مشتعل هستند که ممکن است صدها هزار کیلومتر در فضا پیش بروند. میدان مغناطیسی خورشید می‌تواند زبانه‌های حلقوی را هفته‌ها در فضا پیش بروند معلق نگاه دارد.

باد خورشیدی

هاله (جو بیرونی) خورشید حاوی ذراتی است که انرژی کافی برای فرار از جاذبه خورشید را دارند. این ذرات بصورت مارپیچی با سرعتی معادل900 کیلومتر (560 مایل) در ثانیه از خورشید دور شده و باد خورشیدی را بوجود می‌آورند. این ذرات در همان مسیرهای میدان مغناطیسی خورشید حرکت می‌کنند و از آنجا که دارای بار الکتریکی هستند، منظومه شمسی را پر از جریانات الکتریکی می‌کنند. ناحیه فعالیتهای خورشیدی ، هلیوسفر (کره خورشیدی) نامیده می‌شود. باد خورشیدی در هر ثانیه حدود یک میلیون تن هیدروژن حورشید را از بین می‌برد. 100000 میلیارد سال طول خواهد کشید تا باد خورشیدی تمام جرم خورشید را در فضای بین سیاره‌ای پخش کند، اما طول عمر طبیعی خورشید فقط 10 میلیارد سال است.

مسیر نامنظم دو میلیون سال طول می کشد تا انرژی تولید شده در مرکز خورشید به سطح آن رسیده و بصورت نورو گرما تابش کند، سپس بعد از فقط 8 دقیقه این انرژی به زمین می رسد.

چرخه‌ها و لکه‌های خورشیدی

حرکت وضعی خورشید باعث ایجاد میدان مغناطیسی می‌شود، مناطق استوایی خورشید سریعتر از مناطق قطبی آن چرخیده و این امر باعث می‌شود که خطوط میدان مغناطیسی درون خورشید حلقه بزنند. این خطوط در صورت خروج از سطح خورشید ، باعث فعالیتهای خورشیدی نظیر لکه‌های خورشیدی ، شعله‌ها و زبانه‌های خورشیدی می‌شوند. این فعالیتها ، بخصوص لکه‌های خورشیدی ، چرخه‌ای 11 ساله دارند.

مرگ خورشید

5 میلیارد سال بعد ، بیشتر هیدروژن موجود در هسته خورشید گداخته شده و صرف تهیه هلیوم خواهد شد. در آن زمان ، جاذبه باعث انقباض هسته شده و فشار ، دمای آنرا افزایش خواهد داد. هیدروژن شروع به سوختن در پوسته اطراف هسته خواهد کرد. انرژی حاصل از این گداخت هسته‌ای در پوسته ، باعث انبساط لایه‌های خارجی خواهد شد و سیارات عطارد و زهره را ذوب می‌کند و آنها را در بر می‌گیرد. انبساط خورشید تا مدار زمین متوقف شده و حرارتش تمام موجودات زنده را از بین می‌برد. بعد از آن خورشید تبدیل به یک غول سرخ می‌شود. سپس ، لایه‌های خارجی در فضا پخش شده و یک سحابی سیاره‌ای تشکیل خواهند داد. هسته نیز بصورت یک ستاره کوتوله سفید باقی مانده و بتدریج از بین خواهد رفت. پس می‌توان گفت که با فرا رسیدن مرگ خورشید ، مرگ زمین و تمام موجودات این سیاره فرا می‌رسد.

معمای دنباله دار ها

معمای دنباله دار ها

شاید کلمه ستاره دنباله دار را بارها شنیده اید!!! اما این کلمه کاملاً غلط است چون دنباله دار ستاره نیست! دنباله دارها کره های گازی و غباری اند. هنگامی که این کره ی منجمد به خورشید نزدیک می شود، با بخار شدن گازها و غبارها، هاله ای مه آلود آن را احاطه می کند و دمی بلند در اطرافش ایجاد می شود، هر بار که دنباله دار به خورشید نزدیک می شود، مقداری از جرمش را به صورت گاز و غبار بخار شده از دست می دهد. می دانیم که دنباله دار ها روزی خواهند مرد، در مورد چگونگی مرگ آنها نیز اطلاعات زیادی داریم. اما در مورد بوجود آمدنشان چه اطلاعاتی داریم؟ مکان و نحوه شکل گیری دنباله دارها ده ها سال همانند معمایی حل نشده باقی مانده بود. در چند سال اخیر، کشفیات ارزشمندی با کمک تلسکوپ فضایی هابل صورت گرفت که می تواند تا حد زیادی معمای چگونگی و مکان شکل گیری دنباله دارها را حل کند. کمربند کویی پر چهار اخترشناس تاکنون 30 جسم کوچک و کم نور را یافته اند که می تواند بهترین مدرک برای وجود کمربند کویی پر باشد. کمربند کویی پر قرصی است مملو از اجرام دنباله دار مانند که در ورای مدار نپتون به دور خورشید می گردند. وجود آن را اخترشناسی به نام کویی پر پیش بینی کرده بود و دانشمندها مدت ها در جستجوی یافتن اجرامی از آن بودند. اعتقاد بر این است که کمربند کویی پر منبع 140 دنباله دار کوتاه دوره است که در مدتی کمتر از 20 سال به دور خورشید می گردند. از وقتی که گروه کاوشگران تلسکوپ فضایی هابل 30 عضو از گویهای یخی کمربند کویی پر را در بخش کوچکی از فضا کشف کردند، محاسبه شده است که حداقل 200 میلیون (و شاید بسیار بیشتر) از این اجرام، در آن ناحیه سرد وجود دارند. این ها هسته دنباله دارها هستند. و زمانی که به سوی خورشید رانده می شوند بر اثر گرمای آن، دمی از غبار و بخار در خلاف جهت خورشید ایجاد می شود. یافتن مدارکی مبنی بر وجود کمربند کویی پر بسیار مهم است. از زمان کشف سیارک ها در حدود 200 سال پیش، این اجرام نخستین جمعیت مستقل در منظومه شمسی را تشکیل می دهند که تاکنون یافته ایم. در اطراف برخی از ستاره های نزدیک به ما، از جمله بتا-سه پایه و نسر واقع، قرص هایی غباری کشف شده است. از آنجایی که کمربند کویی پر ظاهراً شبیه این قرص ها است، می توان نتیجه گرفت که نحوه شکل گیری سیاره ها در ستاره های مختلف هم تقریباً یکسان است. این فرضیه که کمربند از مواد در آن سوی مدار نپتون به دور خورشید می گردد. قدمتی بیش از نیم قرن دارد. در سال 1328/1949 اخترشناسی بریتانیایی به نام اجوورت دریافت که منظومه شمسی نمی تواند در مدار نپتون خاتمه یابد. دو سال بعد، اخترشناسی هلندی به نام جرارد کویی پر این نظریه را چنین تکمیل کرد: " تعداد زیادی جسم بسیار کوچک (که در آن زمان با هیچ تلسکوپی قابل مشاهده نبود.) در مداری فراتر از مدار نپتون به دور خورشید می گردد. محدوده این اجرام ناشناخته را "کمربند کویی پر ( The Kuiper Belt )" نامیدند. کویی پر به دنبال یافتن سرچشمه دنباله دارها نبود، بلکه توزیع مواد را در منظومه شمسی بررسی می کرد. اخترشناس هلندی دیگری به نام یان اوورت، این نظریه را ارائه کرد که کره ای شامل تعداد زیادی دنباله دار منظومه شمسی را احاطه کرده است که سرچشمه اصلی دنباله دارها است. این منطقه را ابر اوورت می نامند. کمربند کویی پر در فاصله 35 تا چند صد واحد نجومی از خورشید قرار گرفته است. در حالی که ابر اوورت بسیار دورتر از آن است و در فاصله ای بین 20000 تا 100000 واحد نجومی قرار دارد. (یک واحد نجومی به فاصله بین زمین و خورشید می گویند که برابر 149598000000 متر است .) برای مقایسه باید گفت که نپتون تقریبا 30 واحد نجومی و پلوتو تقریبا 39 واحد نجومی از خورشید فاصله دارند. استدلال اوورت جنین بود: دنباله دارهایی که دوره تناوب مدارشان 20 سال یا بیشتر است از تمام جهات به سوی خورشید می آیند، بنابراین منبع شان می باید کره ای پیرامون خورشید باشد، و از آنجایی که مدار این دنباله دارها بسیار کشیده است، می توان نتیجه گرفت که این کره می باید بسیار دور باشد. در سال 1350/1980 یک ستاره شناس اروگوئه ای به نام خولیو فرناندز پیشنهاد مشابهی را برای دنباله دارهای با دوره تناوب کمتر از 20 سال ارائه داد. او دریافت که این دنباله دارها، برخلاف نوعشان در ابر اوورت، در صفحه منظومه شمسی حرکت می کنند. این موضوع نشان می دهد که منبع آن ها نمی تواند ابری کروی باشد، بلکه قرصی سوراخی در مرکزش دارد که تمام منظومه شمسی تا مدار نپتون را در خود جای داده است. به این ترتیب فرناندز متوجه شد که منبع دنباله دارهای کوتاه دوره همان کمربندی است که پیش از این اجوورت و کویی پر با مدارکی متفاوت پی به وجودش برده بودند. هال لویسون از اعضای تیم تلسکوپ فضایی هابل می گوید: "کامپیوتری که در سال 1350/1980 از آن استفاده می کردند بسیار ابتدایی بود به همین علت قرناندز نتوانست مدل قرص کویی پر را به خوبی بازسازی کند. " در سال 1367/1988 اسکات ترمین از دانشگاه تورنتو و همکارانش مارتین دانکان و تامس کویین توانستند مدل کامپیوتری کارآمدی بسازند. این مدل نشان می داد که اغلب دنباله دارهای کوتاه دوره از قرص یا کمربند کویی پر سرچشمه می گیرند. اما هنوز هیچ عضوی از این کمربند مشاهده نشده بود تا اخترشناسان متقاعد شوند چنین چیزی وجود دارد. خانم جین لو از دانشگاه هاروارد با کمک سیاره شناسی به نام دیوید جیویت از دانشگاه هاوایی نخستین کسانی بودند که به جستجو برای یافتن اعضا کمربند کویی پر پرداختند. لو می گوید: "ما کارمان را از سال 1366/1987 آغاز کردیم، هدف اصلی ما این بود که ببینیم آیا فضای آن سوی سیاره ها خالی است یا نه، و چرا؟ من تمام مقاله های کویی پر و دیگران را خواندم، و به نظر می رسید جسمی در آن سوی نپتون نباشد. ما کاوشمان را چندین سال به طور متناوب ادامه دادیم، زیرا نمی توانستیم تمام وقت تلسکوپ را بگیریم. هیچکس بجز ما واقعاً به وجود این اجرام معتقد نبود!." در تابستان سال 1372/1992، لو و جیوت پنج شب آسمان را با تلسکوپ 2/2 متری دانشگاه هاوایی رصد کردند. در شب دوم، هنگامی که تصویر بارکه ای از آسمان را با تصویر شب اول آن مقایسه می کردند، نقطه ای نورانی یافتند که در تصویر شب دوم کمی جا به جا شده بود. در تصاویری که شب های بعدی که از این منطقه ی آسمان گرفتند، این نقطه به اندازه تار مویی تغییر مکان می داد. لو می گوید:" ما بسیار محتاط بودیم، بنابراین سه شب دیگر هم به جستجوی آن پرداختیم." لو و جیویت فاصله این جسم تازه را در حدود 44 واحد نجومی (فراتر از مدار نپتون) محاسبه کردند. قطر آن در حدود 200 کیلومتر و مدارش تقریباً دایره ای بود. این اولین عضو کمربند کویی پر بود که کشف شد و نام آن را 1992QB1 گذاشتند. چند ماه بعد، لویی و جیویت جسم دیگری را تقریباً با همان اندازه در این ناحیه یافتند و 1993FW نامیده شد. از آن پس حدود 20 عضو دیگر از این مجموعه یافتند که اگر یافته های دیگر گروه ها را به آن ها اضافه کنیم تهدادش به 28 می رسد. لو تخمی می زند احتمالا" در حدود 35000 جسم با این اندازه در نواحی بیرونی منظومه شمسی وجود دارد.

 

 

جمعیت ایران از مرز 70 میلیون نفر گذشت

جمعیت ایران از مرز 70 میلیون نفر گذشت

رییس مرکز آمار ایران گفت: برآوردهای مقدماتی از نتایج ششمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن نشان می‌دهد که جمعیت کل کشور 70میلیون و 49هزار و 262نفر است. 

 

به گزارش فارس، محمد مدد در نشست خبری ارائه نتایج مقدماتی ششمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن‌گفت: در این سرشماری17 میلیون و 498هزار و 826 خانوار سرشماری شده‌اند و نسبت خانوار‌ها‌ی غایب که در سرشماری شرکت نکرده اند 5 صدم درصد است.
بنا به اظهارات رییس ستاد ششمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن در این سرشماری تهران با 13 میلیون و 328 هزار و 11 نفر پرجمعیت‌ترین استان کشور است که 19 درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است و ایلام با 543 هزار و 729 نفر کم جمعیت ترین استان کشور است که تنها 8 دهم درصد جمعیت کشور در این استان ساکنند.
وی با اشاره به تفاوت 8/1 درصدی جمعیت مردان نسبت به جمعیت زنان کشور گفت: نتایج سرشماری سال 85 نسبت جمعیت مردان را به زنان 9/50 به 1/49 درصد است و جمعیت مردان کشور 8/1 درصد بیشتر از جمعیت زنان است.
وی با اشاره به افزایش جمعیت شهری گفت: جمعیت شهری 4/68 درصد، جمعیت روستایی 5/31 درصد و جمعیت غیر ساکن 1/0 درصد جمعیت کل کشور می‌باشد.
مدد گفت:تراکم جمعیت 43 نفر در کیلومتر مربع است و 99/95 درصد مردم کشور با ششمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن همکاری داشته اند که رقم قابل توجه و بی نظیری در استاندارد‌ها‌ی جهانی است.
وی تاکید کرد:کارستاد ششمین سرشماری عمومی نفوس و مسکن پایان نیافته و هنوز مهمترین بخش این سرشماری یعنی استخراج داده‌های سرشماری به طور کامل شروع نشده است،آموزش یک هفته ای 42 تحلیلگر آماری آغاز شده و در پایان این دوره آموزشی تحلیلگران آموزش دیده برای آموزش 2 هزار تحلیلگر استانی به استانهای کشور اعزام می‌شوند.
مدد گفت: استخراج اطلاعات موجود در پرسشنامه‌ها، ویرایش موضوعی، کدگذاری و کنترل رایانه‌ای حداکثر تا پایان اردیبهشت سال آینده انجام می‌شود و امیدواریم درپایان ‌اطلاعات جامعی از وضعیت تحصیلات،بهداشت، اشتغال، معیشت، نوع مسکن و زیربنای مسکن، وضعیت اقلیمی محل سکونت و میزان دسترسی به آموزش حاصل شود.
وی افزود: برای ارزیابی دقت سرشماری، 50 هزار خانوار به صورت نمونه‌گیری خوشه‌ای در سراسر کشور به کمک 500 آمارگیر حرفه‌ای بازشماری می‌شوند. 

بحران پیری در ایران

بحران پیری در ایران

جمعیت سالمندان ایران تا چهل سال دیگر به 26 میلیون نفر می رسد و دولت این کشور از پیر شدن سریع جمعیت ابراز نگرانی کرده است.بر اساس برخی پیش بینی ها جمعیت ایران تا ۴۲ سال دیگر حدود ۱۳۰ میلیون نفر خواهد بود که یک پنجم آن را سالمندان تشکیل می دهند.جمعیت فعلی ایران حدود ۷۰ میلیون نفر است و سازمان بهزیستی تعداد سالمندان ایران را که بالای ۶۰ سال سن دارند حدود ۵ میلیون نفر برآورد کرده است. جمعیت ایران در حال حاضر جمعیت جوانی است. اکثر آنها بعد از انقلاب ۱۹۷۹ متولد شده اند که سیاست تنظیم خانواده کنار گذاشته شده بود و دولت داشتن فرزند بیشتر را تشویق می کرد.نیمی از جمعیت فعلی ایران کمتر از ۲۸ سال دارند اما با توجه به کم شدن زاد و ولد در این کشور، نرخ جوانی جمعیت در حال کاهش است.بر اساس گزارش های رسمی، نرخ جمعیت سالمندی در دهه گذشته ۶/۶ درصد بوده اما این رقم به در سال های اخیر ۷ تا ۸ درصد افزایش یافته است.نرخ رشد سالمندان دو دهه پیش حدود ۲ درصد بوده اما اکنون این رقم به بیشتر از سه برابر افزایش یافته و پیش بینی می شود که چهار دهه دیگر جمعیت سالمندان ایران به حدود ۲۰ درصد از جمعیت کل کشور برسد. مشکلات سالمندان نگرانی اصلی این است که برای رو در رو شدن با این تعداد سالمند چه تدبیری اندیشیده شده است و ایران تا چه اندازه آمادگی دارد که از این سالمندان نگهداری کند.پیری معمولا با رشد سریع بیماری ها همراه است که به معنی افزایش هزینه هاست. در حالی که عمده جمعیت سالمندان شرایط بازنشستگی هستند و توان مالی کافی برای پرداخت هزینه ها ندارند.اکثر سالمندان نیاز به خدمات توانبخشی در زمینه های حرکتی، عضلانی، بینایی، شنوایی و روانی دارند.تحقیقات وزارت بهداشت ایران نشان می دهد که سالمندان از انواع بیمارها نظیر فشارخون، ناراحتی های شنوایی، اختلالات بینایی، تکرر ادرار، یبوست و دیابت رنج می برند. بر اساس گزارش وزارت بهداشت ایران، ۹۵ درصد سالمندان نیازمند سمعک، سمعک ندارند، ۴۲ درصد سالمندان نیازمند دندان مصنوعی، فاقد دندان هستند و ۹ درصد سالمندان هیچگونه درآمدی ندارند.در کنار مشکلاتی که سالمندان با آن مواجهند امکانات بیمارستانی ایران بسیار کم است و تعداد متخصصان این رشته کمتر از پنج نفر است. بر اساس آمارهای سازمان بهزیستی، ۱۳۶ مرکز شبانه روزی در ایران در قالب آسایشگاه و خانه سالمندان، حدود ۱۲ هزار سالمند را تحت پوشش دارند و بقیه سالمندان تنها یا همراه خانواده و فرزندان خود زندگی می کنند.در حال حاضر حدود یک میلیون و ۱۰۰ هزار سالمند تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی و ۷۰۰ هزار نفر نیز تحت پوشش سازمان بازنشستگی کشوری قرار دارند. بخشی از این گروه هم تحت پوشش کمیته امداد قرار دارند اما آمار دقیق آن مشخص نیست. اگر تعداد سالمندان حدود پنج میلیون نفر باشند وضعیت بیشتر از سه میلیون نفر آنها که تحت پوشش هیچ سازمان حمایتی قرار ندارند، مشخص نیست.مشکل دیگر این است که حقوق بازنشستگی پائین است. میانگین حقوق بازنشستگی حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزارتومان است و این حقوق کفاف هزینه های سالمندان را نمی دهد.این حقوق با تورم حدود ۱۴ درصدی به جایی نمی رسد و به گفته بسیاری از بازنشستگان، آنها مجبورند با وجود سن بالا با سختی کار دومی بیابند تا بتوانند آبرومندانه زندگی کنند. بحران مالی صندوق های بازنشستگی در کنار این مشکلات، صندوق های بازنشستگی با بحران مالی مواجه هستند و هر ساله در ماه های پایانی سال برای پرداخت حقوق بازنشستگان مشکل کسری بودجه دارند و در تنگنای شدید مالی، سال را به پایان می رسانند.بحران مالی صندوق های بازنشستگی از سال ها پیش شروع شده است. بخشی عمده ای از کسری بودجه صندوق های بازنشستگی به عدم پرداخت سهم دولت به عنوان کارفرما بر می گردد. بخشی نیز از افزایش حقوق سالانه و محدودیت استخدام در سال های اخیر ناشی شده است.بدهی دولت به سازمان بازنشستگی از سال ۵۴ تا پایان سال ۸۱ حدود ۲۱ هزار میلیارد تومان بوده که دولت تنها بخش ناچیزی از آن را پرداخت کرده است.پرداخت نقدی این حجم عظیم برای دولت امکان پذیر نیست از همین رو در سال های گذشته دولت سعی کرده به جای پرداخت نقدی، بخشی از سهام شرکت های دولتی را به سازمان بازنشستگی واگذار کند. آنچه وضعیت سازمان بازنشستگی را بغرنج کرده این است که تقریبا تمام ۷۵۰ میلیارد تومانی که هر سال از مشترکین شاغل خود می گیرد بابت حقوق بازنشستگی همان سال می پردازد. به گفته کارشناسان اگر این روند ادامه یابد، شاغلان فعلی عضو سازمان بازنشستگی بعد از بازنشسته شدن ذخیره ای در صندوق نخواهند داشت.پرداخت های سالیانه سازمان بازنشستگی به عنوان حقوق ومزایا ۱۱۰۰ میلیارد تومان است که ۵۸۰ میلیارد تومان آن سود حاصل از فعالیت های اقتصادی سازمان بازنشستگی و بقیه از طریق پرداخت های شاغلان عضو سازمان بازنشستگی تامین می شود.صندوق بازنشستگی دو میلیون و ۲۰۰ هزار نفر عضو شاغل و بازنشسته دارد و نزدیک به ۷۰۰ هزار نفر بازنشسته از این صندوق حقوق و مستمری بازنشستگی می گیرند. افزایش بازنشستگان مشکل اصلی صندوق بازنشستگی افزایش تعداد بازنشستگان از یک سو و ممنوعیت ورود مستخدمان جدید است که این صندوق رابه سمت پیری و فرسودگی هدایت می کند. برآوردهای رسمی نشان می دهد که نسبت شاغلان به بازنشستگان به حدود دو واحد رسیده یعنی در مقابل هر دو نفر شاغل یک نفر بازنشسته می شود. کارشناسان نسبت سه به یک را زنگ خطر و نسبت کمتر از آن را بحرانی تلقی می کنند و می گویند در تمام دنیا این عدد معمولا بعد از ۵۰ سال آنهم در حد یک واحد تغییر می کند اما در ایران این نسبت در طول هشت سال از ۵/۴ نیم به حدود دو واحد رسیده است.در سال های گذشته تلاش زیادی شده تا جلوی بحران صندوق های بازنشستگی گرفته شود اما این برنامه ها نتوانسته کمکی چندانی به حل بحران صندوق های بازنشستگی بکند.برآوردهای رسمی نشان می دهد که در ایران به طور متوسط افراد در سن ۵۱ سالگی باز نشسته می شوند در حالی که سن متوسط بازنشستگی در سال ۱۳۵۷ حدود ۵۷ سال بوده است.بر همین اساس بحث افزایش سن بازنشستگی مطرح شده است و مقامات دولتی در صدد هستند تا کارکنان رسمی به جای ۳۰ سال بعد از ۳۵ سال فعالیت بازنشسته شوند.به عقیده کارشناسان، تغییر سن بازنشستگی، راهی برای حل بحران صندوق های بازنشستگی نیست و فقط می تواند مشکلات آنها را به تعویق بیندازد.