زلزله چیست؟

زلزله لرزش ناگهانی پوسته جامد زمین است که هر از چند گاهی در نواحی که بر روی بند زلزله خیز قرار دارند رخ می‌دهد. این پدیده طبیعی دارای خصوصیات و وی‍ژگیهای منحصر به فردی است، که آگاهی از پدیده‌های همراه زلزله ، شناخت گسلها و انواع آن در تعیین الگوی لرزه زمین ساخت و رژیم لرزه خیزی مناطق مختلف دارای اهمیت است.

زلزله چیست؟

لرزش ناگهانی پوسته‌های جامد زمین ، زلزله یا زمین لرزه نامیده می‌شود. دلیل اصلی وقوع زلزله را می‌توان افزایش فشار بیش از حد داخل سنگها و طبقات درونی زمین بیان نمود. این فشار به حدی است که در سنگ گسستگی بوجود می‌آید و دو قطعه سنگ در امتداد سطح شکستگی نسبت به یکدیگر حرکت می‌کنند. به سطح شکستگی که توأم با جابجایی است، گسل گفته می‌شود. وقتی که سنگ شکسته می‌شود، مقدار انرژی که در زمان طولانی در برابر شکستگی حالتهای مختلفی را برای آزادسازی انر‍ژی نهفته شده بوجود می‌آورد.

بطوری که در ابتدا فشار و نیروهای درونی ممکن است باعث ایجاد یکسری لرزه‌های خفیف و کوچک در سنگها شود که پیش لرزه نامیده می‌شود. بعد از اینکه فشار درونی بر مقاومت سنگها غلبه کرد انرژی نهفته آزاد می‌گردد و زمین لرزه اصلی رخ می‌دهد، البته نباید از اثر لرزشهای کوچکی که بعد از زمین لرزه اصلی نیز اتفاق می‌افتد و به نام پس لرزه معروف هستند، چشم پوشی کرد. لرزه ، پیش لرزه ، لرزه اصلی و پس لرزه مجموعا یک زمین لرزه را نشان می‌دهند.

باید توجه داشت که تمام زلزله‌ها با پیش لرزه‌ها همراه نیست و همچنین پیش لرزه را نمی‌توان مقدمه وقوع یک زلزله بزرگ دانست، زیرا در بسیاری از موارد یک زلزله مخرب خود یک پیش لرزه فوق العاده مخربی بوده است که در تعقیب آن اتفاق افتاده است. همچنین در بسیاری از زمین لرزه‌ها زلزله اصلی بدون هیچ لرزه قبلی و یکباره اتفاق می‌افتند، زلزله‌هایی هم در اثر عوامل دیگر مثل ریزشها (مثلا ریزش سقف بخارهای آهکی و زمین لغزشها) و یا در بعضی موارد فعالیتهای آتشفشانی نیز بوجود می‌آید که مقدار و شدت آنها کمتر است.

چرا زلزله بوجود می‌آید؟

به درستی مشخص نیست که چرا زلزله بوجود می‌آید، اما همانطور که قبلا اشاره شد تجمع انر‍ژی در درون زمین از یک طرف و افزایش نیروی زیاد در درون زمین و عدم تحکمل طبقات زمین برای نگهداری این انرژی از طرف دیگر موجب شکسته شدن زمین در بعضی نقاط آن شده و انرژی از محل آن آزاد می شود. این شکستگی که اکثرا با جابجایی زمین اتفاق می‌افتد باعث خطرات و ایجاد لرزش زمین می‌شود که به آن زلزله گفته می‌شود.

اما این انرژی از کجا می آید؟ برخی معتقدند که زمین از ورقه‌هایی تشکیل شده است که این ورقه‌ها با صفحاتی که در کنار هم قرار دارند به یکدیگر فشار وارد کرده و باعث می‌شوند که ورقه‌هایی که دارای وزن کمتری هستند به داخل زمین فرو روند (این پدیده در اصطلاح علمی فرو رانش صفحات گفته می‌شود). همچنین ممکن است که ورقه‌ها در کنار یکدیگر به هم فشرده شوند. در اثر فرو رانش و پایین رفتن صفحه به درون زمین و به دلیل افزایش فشار و دمای طبقات درونی ، ورقه شروع به گرم شدن و ذوب شدن می‌کند و مواد مذاب حاصله سبک شده و مجددا به سمت بالا حرکت کرده و فشاری را به طبقات مجاور وارد می‌کند.

ترکیب این نیروها در درون زمین باعث ایجاد یک حالت عدم تعادل انرژی می‌شود، این وضعیت تا زمانی که طبقات فوقانی و سطحی زمین تحمل مقاومت در برابر آن را داشته باشند حفظ می‌گردد. اما زمانی که سنگها دیگر تحمل این فشارها را نداشته باشند، انرژی به یکباره آزاد می‌گردد و زلزله بوجود می‌آید. البته این بدان مفهوم نیست که تمامی زلزله‌ها بدین طریق ایجاد می‌شوند، بلکه می‌توان گفت بخش اصلی زمین لرزه‌ها ، با این فرضیه قابل توجیه است.

رابطه گسل با زلزله

رابطه گسل - زلزله دو طرفه می‌باشد. یعنی وجود گسلهای فراوان در یک منطقه سبب بروز زلزله می‌گردد. این زلزله به نوبه خود سبب ایجاد گسل جدیدی گردیده و نتیجتا تعداد شکستگیها زیادتر شده و به این ترتیب قابلیت لزره خیزی منطقه افزایش می‌یابد.

نحوه آزاد شدن انرژی زلزله

ممکن است یک زلزله به همراه خود پیش لرزه و پس لرزه‌هایی داشته باشد، که این دو قبل و بعد از زلزله اصلی ممکن است وقوع یابند، به عبارتی دیگر این موضوع به نحوه آزاد شدن انرژی زلزله بستگی دارد. بطوری که انرژی زلزله بصورتهای زیر آزاد می‌گردند:

پیش لرزه

گاهی اوقات از بروز زلزله اصلی ، یکسری زلزله‌هایی با بزرگی کمتر از زلزله اصلی به وقوع می‌پیوندند که معمولا فراوانی آنها با نزدیک شدن به زمان وقوع لرزش اصلی ، افزایش می‌یابد.

لرزش اصلی

همان زلزله اصلی بوده که بواسطه آن اکثر انرژی ذخیره شده در سنگها یکباره آزاد می‌گردد و چنانچه داده‌های مربوط به یک زلزله بزرگ غیر دستگاهی باشد مهلرزه نامیده می‌شود.

پس لرزه

زلزله‌های خفیفتری که غالبا پس از لرزش اصلی ، از حوالی کانون زلزله اصلی منشأ می‌گیرند، را پس لرزه می‌گویند. پس لرزه‌ها می‌توانند حتی تا سالها پس از وقوع زلزله‌های اصلی نیز به طول انجامد.

دسته لرزه

مجموعه‌ای از تعداد زیادی زلزله که در یک منطقه محدود در مقطع زمانی در حد هفته تا چند ماه به وقوع می‌پیوندد. دسته لرزه‌ها غالبا در نواحی آتشفشانی دیده می‌شوند.

ریز لرزه

زلزله‌های ضعیفی هستند که بزرگی آنها 3 ریشتر و یا کمتر از 3 بوده و غالبا افزایش ناگهانی و نامنظم آنها نشانه قریب الوقوع بودن مهلرزه یا زلزله اصلی می‌باشند

ایستگاه فضایی بین المللی - ISS

ایستگاه فضایی بین المللی - ISS

ایستگاه فضایی بین المللی یک ماهواره مسکونی بسیار عظیم در فضا است که با همکاری بیش از پانزده کشور از سراسر جهان در حال تکمیل می باشد.نخستین قطعات این ایستگاه در سال ۱۹۹۸ میلادی به فضا پرتاب شد و نزدیک به دو سال بعد، دو فضا نورد روسی و همچنین یک کیهان نورد آمریکایی به عنوان خدمه اولیه ایستگاه شروع به کار نمودند.ایستگاه فضایی در مداری به ارتفاع ۴۰۰ کیلومتری از سطح زمین در گردش است،همچنین گستره مداری آن از عرض جغرافیایی ۵۲ درجه شمالی تا ۵۲ درجه جنوبی افزایش می یابد. این ایستگاه از ۸ بخش اصلی استوانه ای تشکیل می شود که از آن ها تحت عنوان اتاقک (قسمتی از سفینه فضایی) نیز یاد می شود.هر اتاقک به صورت جداگانه از زمین به ایستگاه فضایی انتقال می یابد.قطعات پس از انتقال توسط فضانوردان و کیهان نوردان برای تکمیل به یکدیگر متصل می شوند. ۸ صفحه خورشیدی با تولید بیش از ۱۰۰ کیلو وات برق وظیفه تامین نیروی الکتریکی را ایستگاه را بر عهده دارند.این صفحات بر روی بر روی سوله ای تمام فلزی با طولی در حدود ۱۰۹ متر نصب شده اند. عبور ایستگاه فضایی از مقابل خورشید ایالات متحده و روسیه مشترکاً و به طور عمده وظیفه تامین قطعات و تجهیزات ایستگاه فضایی را بر عهده دارند .کانادا نیز در این راستا بازوی روبوتی برای ایستگاه طراحی کرد که در سال ۲۰۰۱ بر روی آن نصب شد.آژانس فضایی اروپا به همراه دیگر کشور ها مانند ژاپن برای تکمیل ایستگاه همکاری می کنند.به تازگی برزیل نیز توافق نامه ای را با ایالات متحده در جهت تامین تجهیزات برای ایستگاه فضایی امضا کرده،مشروط بر آن که فضانوردان برزیلی هم بتوانند با کسب اجازه از آمریکا و همچنین با استفاده تجهیزات فضایی این کشور فضانوردان برزیلی را به ایستگاه ارسال نماید. چنین بر آورد می شود تا تکمیل نهایی ایستگاه فضایی بین المللی به بیش از ۸۰ پرواز توسط شاتل های فضایی آمریکا به همراه راکت های روسیه نیاز باشد.در این بین آژانس فضایی اروپا به همراه کشور ژاپن قصد دارند تا با استفاده از راکت های Ariane ۵ and Japan’s و H-۲A booster rockets پرواز هایی که با هدف حمل تجهیزات به ایستگاه فضایی صورت می گیرد را سرعت بخشند.پیش از این تصور می شد که ایستگاه در سال ۲۰۰۶ میلادی تکمیل شود،اما به علت مخارج بسیار بالا که به طور غیر قابل پیش بینی افزایش می یابد،تکمیل ایستگاه به سال های آینده موکول می شود. ایستگاه فضایی به عنوان یک رصد خانه،آزمایشگاه و کارگاه فضایی محیطی بسیار مناسب برای فعالیت فضانوردان و کیهان نوردان از سراسر جهان خواهد بود.  اهداف و ماموریت ها خدمه حاضر در ایستگاه با همکاری دانشمندان روی زمین با استفاده از سیستم های رادیویی، دست به آزمایش های فضایی خواهند زد.برخی  از این آزمایشات به بررسی تاثیر شرایط متفاوت فضا نسبت به زمین،از جمله بی وزنی بر روی انسان است.علاوه بر ان آزمایشاتی در زمینه های گوناگون شیمی مانند بررسی کریستال های پروتیین صورت خواهد گرفت.کریستال هایی که در فضا رشد می کنند نسبت به نمونه های زمینی از نقص کم تری برخوردارند،در نتیجه این فرایند آنالیز آنها نیز با سهولت بیشتری صورت می پذیرد.با بهره گیری از این داده ها در تحقیقات پزشکی، می توان دریافت که کدام نوع از کریستال ها برای تولید انبوه در زمین مناسب تر هستند. از دیگر مزایای ایستگاه فضای بین المللی می توان به این موضوع اشاره کرد که کلیه تجهیزات فقط برای یک بار به ایستگاه حمل می شوند.علاوه بر این کیهان نوردان و یا فضانوردان قادرند بار ها و بارها از ایستگاه استفاده نمایند.همچنین دانشمندان می توانند با استفاده از داده هایی که از نتایج تحقیقات در ایستگاه حاصل می آید، با سرعت بیشتری پژوهش های خود را در زمین را پی گیری و یا اصلاح نمایند.ایستگاه فضایی بین المللی برای مدت ۱۵ سال استفاده مفید طراحی شده است اما اگر بخش ها ،قطعات و یا تجهیزات آن در بازه های زمانی منظم مورد بررسی و یا تعمیر قرار بگیرند می توان برای دهه ها از آن استفاده نمود. اسکای لب  تاریخچه ایستگاه فضایی بین المللی نهمین ایستگاه قابل سکونت در مدار است.نخستین ایستگاه فضایی توسط اتحاد جماهیر شوروی با عنوان سالیوت و پس از آن ایستگاه فضایی اسکای لب توسط ایالت متحده در دهه ۱۹۷۰ میلادی به فضا پرتاب شدند. در سال ۱۹۸۶میلادی شوروی شروع به راه اندازی ایستگاه فضایی میر نمود.این نخستین ایستگاهی بود که در آن از اتاقک استفاده می شد.در این هنگام شوروی با استفاده از راکت های سایوز که ضریب امنیتی بسیار بالایی دارند و از لحاظ اقتصادی نیز بسیار به صرفه هستند توانست تجهیزات و همچنین خدمه را به ایستگاه فضایی میر منتقل نماید.در سال ۱۹۹۱ میلادی همزمان با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ،در عملیات اجرای میر وقفه صورت گرفت به طوری که دانشمندان از ادامه کار باز مانند و این پروژه عظیم متوقف گردید.سرانجام در سال ۲۰۰۱ میلادی روسیه این ایستگاه را از مدار زمین خارج نمود و میر به سوی زمین سقوط کرد و منهدم شد. در دهه ۱۹۹۰ میلادی روسیه اقدام به ساخت ایستگاه فضایی میر ۲ نمود.در همین زمان ایالات متحده به همراه کانادا ، آژانس فضایی اروپا و ژاپن تصمیم گرفتند تا پروژه ساخت ایستگاه فضایی تحت عنوان آزادی در شراکت را عملی نمایند.اما سرانجام با توجه به کمبود های مالی ، آمریکا ضمن توافق با روسیه در سال ۱۹۹۳ میلادی اقدام به ساخت ایستگاهی مشترک با نام ایستگاه فضایی بین المللی نمود. برای ساخت ایستگاه شاتل های سازمان فضایی ناسا به طور پیوسته از سال ۱۹۹۵ تا سال ۱۹۹۸ میلادی به ایستگاه فضایی میر پرتاب می شدند. در این هنگام فضانوردان ایالات متحده برای انجام تحقیقات به مدت شش ماه تمام وقت خود را در میر گذراندند.   ایستگاه فضایی میر یکی از مهم ترین دلایلی تاخیر در ساخت ایستگاه فضایی، عدم پرداخت هزینه ساخت و ساز ، توسط دولت روسیه بود.در نهایت در نوامبر سال ۱۹۹۸ میلادی روسیه با استفاده از راکت پروتن،نخستین بخش(اتاقک) از ایستگاه را به مدار زمین انتقال داد.این بخش Zarya نام داشت که در زبان روسی به معنای طلوع خورشید است.قطعه بعدی Unityنام داشت که ساخت ایالات متحده بود و در دسامبر همان سال با شاتل فضایی Endeavour به فضا پرتاب شد و به بخش نخست متصل گردید. Unity شامل ۸ دریچه می شد که یکی از آنها به Zarya و بقیه دریچه های آن برای اتصال به سایر اتاقک ها تعبیه شده بود. در ژوییه سال ۲۰۰۰ میلادی راکت پروتن در پروازی دیگر بخش Zvezda (ستاره) یا اتاقک خدمات را به ایستگاه انتقال داد. Zvezda از قسمت هایی همچون اتاق کار و استراحت برای فضانوردان و خدمه تشکیل می شد.در اکتبر همان سال ایالات متحده شاتل فضایی دیسکاوری را به سوی ایستگاه فضایی پرتاب کرد. دیسکاوری در طی این ماموریت قطعات و تجهیزات زیادی را با خود حمل می نمود که از مهمترین آنها می توان به بست های صفحات خورشیدی و یک ابزار اتصال دهنده با نام PMA اشاره کرد.با استفاده از این ابزار، سکوی ایستگاه فضایی برای ارتباط مکانیکی آن با شاتل های فضایی به بهره برداری رسید. نخستین خدمه تمام وقت ایستگاه فضایی با نام Expedition One در نوامبر سال ۲۰۰۰ میلادی توسط راکت سایوز به ایستگاه انتقال یافتند.فرمانده ویلیام شفرد به همراه دو کیهان نورد دیگر به نام های یوری جدزینکو و سرگیی کریکالو این گروه سه نفره را تشکیل می دادند.حدود یک ماه بعد آمریکا به همراه شاتل Endeavour صفحات خورشیدی ساخت خود را برای تکمیل صفحات متصل به اتاقک ها به مدار ارسال کرد. ابزار اتصال دهنده PMA   بخش Zvezda (ستاره) یا اتاقک خدمات ایالات متحده توسط شاتل آتلانتیس در فوریه سال ۲۰۰۱ میلادی نخستین آزمایشگاه فضایی خود را تحت عنوان سرنوشت Destiny Laboratory به ایستگاه فضایی فرستاد و پس از گذشت چند ماه این آزمایشگاه تحقیقات خود را شروع نمود.در همان سال اتاقک های airlock (محفظه هایی که هوا به داخل آنها نفوذ نمی کند) و همچنین سکوی ارتباطی دیگری توسط روسیه و آمریکا به ایستگاه اضافه گردید. نخستین توریست فضایی دنیس تیتو که یک مشاور در بخش سرمایه گذاری نیز بود در آوریل سال ۲۰۰۱ میلادی در ماموریت جایگزینی سایوز با صرف هزینه بسیار زیاد، پس از گذراندن دوره آموزشی و آماده سازی شش ماهه در مسکو به ایستگاه فضایی سفر کرد و پس از گذشت شش روز به زمین باز گشت.پس از او یک تاجر از آفریقای جنوبی با نام مارک شاتلورت به عنوان دومین گردش گر فضایی در آوریل سال ۲۰۰۲ میلادی در ماموریتی مشابه به ایستگاه انتقال یافت.پس از آن ماموریت های سایوز به انتقال فضانوردان منتخب آژانس فضایی اروپا اختصاص یافت. مراحل بعدی تکمیل ایستگاه فضایی به افزایش توان الکتریکی آن و همچنین ایجاد شرایطی مناسب برای خدمه مربوط می شد.در این صورت فضانوردان بیشتری(شش یا هفت نفر) می توانستند به طور تمام وقت و در بازه های زمانی طولانی مدت به فعالیت خود ادامه دهند. ایالات متحده برای افزایش تعداد خدمه ایستگاه و همچنین ساخت هواپیمای گریز (برای بازگشت اضطراری به گنجایش ۶ نفر ) برنامه ریزی نمود. اما دیری نپایید که آمریکا متوجه شد میزان هزینه های تکمیل ایستگاه پنج میلیارد دلار بیشتر از بودجه در نظر گرفته شده برای این کار است.در نتیجه در طی تصمیمی که به شدت توسط آژانس فضایی اروپا و ژاپن مورد مخالف قرار گرفت،ساخت هواپیمای گریز و همچنین افزایش تعداد خدمه ایستگاه فضایی را لغو کرد. در سال ۲۰۰۲ میلادی ایستگاه فضایی با ۳ خدمه کماکان به کار خود ادامه می داد.شاتل ها فضایی هر چهار یا پنج ماه یک بار خدمه ایستگاه را جایگزین می کردند.کیهان نوردان روسی نیز توسط فضا پیما های سایوز هر شش ماه یک بار به ایستگاه فضایی ارسال می شدند.علاوه بر آن راکت های سایوز طوری طراحی شده بودند که در زمان اضطراری همچون یک کپسول نجات عمل می کردند.با گذشت زمان میزان تولید نیروی برق ایستگاه نیز به صورت کند افزایش می یافت. در فوریه سال ۲۰۰۳ میلادی شاتل کلمبیا پس از پایان ماموریت خود در هنگام بازگشت به زمین در یک حادثه غم بار نابود شد و تمامی هفت سر نشین آن جان خود را از دست دادند. پس از آن ایالات متحده برای مدت چند سال کلیه ماموریت های شاتل فضایی به ایستگاه را برای حفظ جان فضانوردان لغو کرد. سرانجام در سال ۲۰۰۵ میلادی شاتل دیسکاوری سفری آزمایشی به ایستگاه انجام داد و پس از موفقیت این پرواز، برای اجرای ماموریت اس.تی.اس ۱۲۱ دیسکاوری برای بار دیگر در ژوییه سال ۲۰۰۶ میلادی به ایستگاه متصل گردید.شاتل فضایی آتلانتیس نیز سپتامبر همان سال به منظور تکمیل مراحل نهایی ایستگاه فضایی بین المللی به مدار زمین پرتاب شد.این در حالی است که پرواز راکت های سایوز به ایستگاه فضایی همچنان ادامه دارد.برای تکمیل ایستگاه فضایی نمی توان تاریخ خاصی تعیین کرد، به خصوص با وجود مشکلات و کمبود های مالی کشور هایی که وظیفه تامین تجهیزات آن را بر عهده دارند.همه ما امیدواریم تا این ایستگاه هر چه زودتر به بهره برداری برسد تا دانشمندان، فضانوردان و کیهان نوردان بتوانند فاز جدیدی از فعالیت های خود را در زمین و فضا آغاز کنند.

 

 

کره ماه تنها قمر زمین

کره ماه تنها قمر زمین

کره ماه تنها قمر زمین است. میانگین فاصله ماه تا زمین ۳۸۴.۴۰۳ کیلومتر و قطر ماه ۳.۴۷۶ است. در سال ۱۹۶۹ نخستین افراد به نام‌های نیل آرمسترانگ و باز آلدرین بر ماه فرود آمدند. بر خلاف زمین، ماه نه آب دارد و نه جو ونه حیات و نه میدان مغناطیسی. نمی‌توان گفت که ماه کاملاً غیر فعال است ؛ زیرا «ماه لرزه» را باید نشانه‌ای از وجود نوعی حرکت در درون آن دانست. قطعاً ماه در دوران گذشته، آتشفشانهایی داشته است ؛ اما غالب حفره‌هایی را که در آن می بینیم، نتیجه اصابت سنگهای آسمانی در اولین روزهای شکلگیری آن است. بعضی از این حفره‌ها عظیم اند ؛ مثلاً عمق حفره نیوتون ۸۰۰۰ متر است. هنگامی که سفینه فضایی شوروی به نام لونا ۳، از پشت ماه عکس گرفت، دانشمندان دیدند که روی پنهان ماه درست مانند روی آشکار آن نیست. در آنجا، تعداد حفره‌ها بسیار بیشتر بود ؛ اما به طور کلی، از حفره‌های روی آشنای ماه کوچکتر بودند. اکثر دانشمندان معتقدند که سیاره‌ای به اندازه مریخ با زمین برخورد کرده، صخره‌ای عظیم را از آن جدا کرده، با آن صخره به هم آمیخته و ماه را به وجود آورده است. فضانوردان سنگهایی با انواع مختلف در ماه یافته اند. از آنجا که ماه نزدیکترین جرم آسمانی به ماست، و از آنجا که تا به حال چندین بار فضانوردان امریکایی بر سطح آن فرود آمده‌اند و در نواحی کوچکی از آن به کاوش پرداخته‌اند، اطلاعات زیادی درباره آن داریم. برنامه‌های امریکایی آپولو که در دهه‌ی ۱۹۶۰ بسیار موفق آمیز بودند، دیگر تکرار نشدند ؛ زیرا پر خطر و پر هزینه بودند. وقتی در قسمت فرماندهی آپولو ۱۳ انفجاری رخ داد و سفینه فقط توانست سریع به زمین باز گردد، هیچ کس در مخاطره آمیز بدن آن برنامه‌ها شک نکرد. اکتشافات فضایی، تا کنون با منزلت سیاسی و نیاز نظامی همراه بوده استه فضاپیماهای شاتلی که امریکا وشوروی ساخته‌اند، عمدتاً به منظور در مدار قرار دادن ماهواره‌های جاسوسی و بهره گیری از آنها بوده است ؛ به هیچ وجه نباید تجربیات علمی را که به وسیله آنها به انجام رسیده است، وظیفه اصلی شان به حساب آورد. ممکن است این وضع در حال تغییر باشد ؛ زیرا ابرقدرتها به خوبی میدانند که در گیر شدن در هر گونه جنگ فضایی یا جنگ ستارگان، به همان اندازه غیر معقول است که به راه انداختن جنگی هسته‌ای روی زمین ؛ یعنی جنگی که برنده ندارد و هر دو طرف درگیر، بازنده خواهند بود.   نگاه اجمالی ماه این نزدیکترین همسایه فضایی ما ، تنها جسم آسمانی است که انسان اولین بار به آن قدم گذاشت. سپس انسان توانست به مریخ و قمرهای سیاره غول‌پیکر مشتری نیز سفر کند. برای نخستین بار سفینه فضایی روسیه در سال ۱۹۵۹ میلادی (۱۳۳۸ شمسی) به طرف ماه پرواز کرد و عکسهای خیال‌انگیزی از طرف آن به زمین مخابره کرد. تاکنون تعداد زیادی سفینه فضایی بدون سرنشین از کنار ماه گذشته یا در مدارهایی دور آن گردیده‌اند.   سفر به ماه سفینه فضایی روسیه در سال ۱۹۵۹ وقتی به سوی ماه پرتاب شد، عکسهای زیادی از ماه به زمین ارسال کرد. هنگامی که نقشه ماه به وسیله این عکسها تهیه شد، دانشمندان مکانهای مناسب را برای فرود آمدن انسان انتخاب کردند. با سفینه‌های آمریکایی ، هشت نفر به ماه سفر کرده‌اند. این مسافرتها ، دانش ما را از ماه بسیار افزایش داده است. فضانوردان دستگاههایی را در ماه کار گذاشتند که تا اواخر ۱۹۷۷ میلادی (۱۳۵۶ شمسی) اطلاعاتی در مورد پدیده‌های مختلف آن به زمین می‌فرستادند. اثر پای فضانوردان ، میلیونها سال در ماه باقی خواهد ماند و مسافرت انسان را به ماه نشان خواهد داد. در طرف دیگر ماه ، دریاهای بزرگ وجود ندارد. آنجا ناحیه‌ای بلند و پر از سنگ و صخره است که در اثر برخورد شهاب سنگها متلاشی شده‌اند. این بخش ماه ، از زمین قابل مشاهده نیست و فقط سفینه‌های در حال گردش به دور ماه می‌توانند آن را مطالعه کنند.   ماموریت فضانوردان موفقیت اصلی برنامه مسافرتهای فضایی سرنشین‌دار ، آوردن حدود نیم تن غبار ، خاک ، سنگ و صخره از ماه به زمین بود. مطالعه این مواد سالها ادامه خواهد یافت. این صخره‌ها تاریخ گذشته و مبدا و مواد سازنده ماه را بازگو می‌کنند. در هر ماموریت فرود به سطح ماه ، سه فضانورد لازم است. هنگامی که سفینه به مجاورت ماه می‌رسد، دو قسمت می‌شود. دو فضانورد ، یک مدول مه‌نورد را به سطح ماه هدایت می‌کنند و فضانورد سوم ، از مدول فرماندهی در حال گردش به دور ماه ، مراقبت می‌کند.   تجهیزات لازم برای کاوش مدول مه‌نورد همه چیزهای لازم برای مطالعه را به همراه دارد. اکسیژن ، غذا ، تجهیزات دیگر و حتی یک خودرو ماه‌پیما برای گردش در سطح ماه. بعد از پایان کاوشها ، مدول مه‌نورد ، ماه را ترک می‌کند و به مدول فرماندهی می‌پیوندد. سپس همه فضانوردان ، با مدول فرماندهی به زمین باز می‌گردند و مه‌نورد به سطح ماه سقوط می‌کند. پژوهشگران روسی برای کاوش ماه به فرستادن دستگاهها و سفینه‌های خودکار اهمیت می‌دهند. سفینه‌ مه‌نورد لوناخود که به صورت ماشین چرخدار ساخته شده بود، چندین هفته در ماه به گردش پرداخت.   جو ماه تا به حال هیچگونه جوی در ماه تشخیص داده نشده است. در واقع جرم ماه آنقدر کم است که نمی‌تواند حرارات داخلی زیادی را تحمل کند. گرچه نمونه‌های کمیابی از گازهای خروجی (شبیه بخارات آتشفشانی) مشاهده شده‌اند. از گدازه‌هایی که از حاریا جریان پیدا می‌کنند، هیچ جوی تولید نمی‌شود و در طی همین زمان به علت گرانش سطحی کم و دمای زیاد ماه ، فرار می‌کنند. هر رد پایی از گازهایی که ممکن است از سطح بیرون بیایند بسیار موثر هستند. حتی گازهای حاصل از سوخت پایگاههای آپولو برای مدت زیاد دوام نیاورد.

 

جهان یا عالم

جهان یا عالم

مهمترین اجرام سماوی عبارتند از :
ستاره : (Star) به گروهی از اجرام سماوی گفته می‌شود که دارای نورند مانند خورشید
سیاره : (Planet) سیاره منبع نور نیست و به دور ستاره‌ایی در گردش است سیاره با انعکاس نور ستاره روشن دیده می‌شود مانند زمین
قمر : (Satellite) قمر مانند سیاره منبع نور نیست و به دور سیاره می‌گردد مانند ماه

دنباله‌دار Comet: دنباله‌دار جرم سماوی یخی است که به وسیله گاز و غبار احاطه شده است و بر روی مدار بیضی کشیده‌ایی حول خورشید می‌گردد بخش جامد دنباله‌دار‌ـ سر دنباله‌دار را تشکیل می‌دهد که قطر آن 16 هزار تا 160 هزار کیلومتر است در اثر رانده شدن گاز و غبار سردنباله‌دار توسط فشار تابشی خورشید و باد خورشیدی، دنباله به وجود می‌آید که همواره به سوی خارج از خورشید امتداد می‌یابد. طول دنباله معمولاً 8 تا 40 میلیون کیلومتر است دنباله‌دار هالی یکی از دنباله‌دارهای معروف است که هر 76 سال رویت می‌گردد.

حرکت سیارات :            

ویژگیهای کلی حرکت سیارات بشرح زیر می‌باشد.
-سیارات در یک جهت حول خورشید در حرکتند این حرکت، حرکت مداری (انتقالی) سیارات نامیده می‌شود.
- سیارات علاوه بر حرکت مداری دارای حرکت چرخشی (وضعی) نیز هستند جهت حرکت چرخشی همه سیارات به جزء زهره و اورانوس، در همان جهت حرکت مداری است.
- مدار سیارات (سیر حرکت مداری) شکل بیضی است.
- مدار سیارات تقریباً همه صفحه‌اند.
1-دوره مداری سیارات: فاصله زمانی بین دو عبور متوالی سیاره‌ از یک وضعیت در فضا دوره مداری سیاره نامیده می‌شود.
1-1 دوره مداری نجومی : مدت زمانی است که سیاره یک دوران کامل حول خورشید را نسبت به یک شماره انجام می‌دهد.
2-1 دوره مداری هلالی: فاصله زمانی عبور یک سیاره از دو وضعیت مشابه متوالی نسبت به زمین دوره مداری هلالی نامیده می‌شود.
بین دروه مداری نجومی و هلالی سیارات رابطه وجود دارد که برای سیارات تحتانی و فوقانی بصورت زیر است.

قوانین کپلر :
قانون اول: مدار سیارات بیضی است و خورشید در یکی از کانون‌های آن قراردارد . بنابراین فاصله سیارات از خورشید دایماً تغیر می‌کند هنگامی که سیاره نزدیکترین و دورترین فاصله را از خورشید دارا می‌شود به ترتیب می‌گویند در حضیض و اوج قراردارد .
قانون دوم : شعاع حامل سیاره، در زمان‌های مساوی، سطوح مساوی را طی می‌نماید طبق این قانون مساحت مثلث‌های  ESE؛DSD؛BSB ( شکل ........... ) که در زمان‌های مساوی جاروب شده‌اند، با هم برابرند چون ارتفاع مثلث‌ها با هم برابر نیست نتیجه می‌شود که سرعت حرکت مداری سیارات ثابت نبوده، و در نقطه حضیض بزرگتر و در نقطه اوج کمتر می‌شود. سرعت زمین در حضیض و اوج به ترتیب 28/30کیلومتر بر ثانیه و 29/29 کیلومتر بر ثانیه می‌باشد.
قانون سوم : مجذور دوره مداری سیاره متناسب با مکعب فاصله سیاره از خورشید است اگر دوره مداری سیاره را p و فاصله آنرا a بنامیم طبق قانون سوم کپلر خواهیم داشتP2=KA3 
 k ضریب تناسب است . مقدار تقریبی آن، وقتی p بر حسب سال و a بر حسب واحد ستاره شناختی ( برابر با فاصله متوسط زمینی از خورشید و  1013×496 سانتی‌متر است) باشد در حدود یک است.

کهکشان Galqxy: کهکشان از اجتماع تعداد زیادی ستاره که به وسیله نیروی گرانش مقیدند به وجود می‌آید. مانند کهکشان راه شیریکهکشان راه شیری شامل حدود 400 میلیارد ستاره است که از میان آنها تنها حدود 6800 ستاره با چشم غیرمسلح قابل رویت است و دارای قطری حدود 81550 سال نوری و ضخامت حدود 6500 سال نوری و جرمی حدود 145 میلیارد برابر جرم خورشید است. منظومه شمسی به فاصله حدود 27700 سال نوری از مرکز کهکشان راه شیری فاصله دارد. منظومه شمسی در داخل کهکشان با سرعتی حدود 250 کیلومتر بر ثانیه حول مرکز آن می‌چرخد و در هر 250 میلیون سال یک دور کامل انجام می‌دهد این مدت را سال کهکشانی می‌نامند. (شکل 2)

منظومه سیاره‌ای (Planetary system) : هر سیاره همراه با سیارات و دنباله‌دارهای حول آن اقمار دور سیارات و اجرام سماوی کوچکتر دیگر، مجموعه‌ایی را بنام منظومه سیاره‌ایی، تشکیل می‌دهند که با نام ستاره مرکزی مشخص می‌شود. مانند منظومه خورشیدی

کر ه سماوی : کره‌ایی است که اجرام سماوی روی آن به نظر می‌آیند مرکز آن چشم ناظر و قطبین آن محل تلاقی محور چرخش زمین با کره سماوی است.
دایره‌ البروج : مدار حرکت ظاهری سالانه خورشید بر روی کره سماوی نوار باریکی است که آن را دایره البروج گویند.
منطقة البروج : اگر مدار سیارات مرئی با چشم و ماه را نیز در نظر بگیریم مشاهده می‌شود که این مدارها در نوار پهنی از کره سماوی به عرض حدود 17 درجه قرار می‌گیرند که آن را منظقة‌البروج می نامند. صورت فلکی در روی کره سماوی مجموعه‌های تصوری بنام صورت فلکی متداول شده‌‌‌‌اند

علت پیدایش صورت‌های فلکی : قدما برای سهولت در جهت‌یابی، اجرام سماوی نزدیک به هم در روی کره سماوی را بطور نظری به یکدیگر متصل کرده و شکل خاصی به آن می‌دادند و آن را صورت فلکی می‌نامیده‌اند.
کره سماوی جمعاً شامل 88 صورت فلکی است مانند دب‌اکبر‌ـ دب‌اصغر‌ـ عقرب و ..........

برای سهولت در تشخیص اجرام سماوی یک صورت فلکی از یکدیگر هر یک از آنها را با یکی از حروف الفبا یونانی علامت‌ گذاری می‌کنند بدین ترتیب که درخشان‌ترین آنها را با حرف à (آلفا) و اجرامی که درجه روشنایی آنها کمتر است با حرف ß(بتا)ـ Ý (گاما) و غیره مشخص می‌سازند.
برای نمونه پور نورترین ستاره صورت فلکی دب‌اصغر را (ursaminor) à می‌نامند که همان ستاره جدی یا ستاره قطبی است و در نزدیک قطب شمال سماوی قرار دارد.

سیاره اورانوس

اورانوس
	Uranus
اورانوس هفتمین سیاره منظومه شمسی.بعد از زحل وقبل از نپتون قرار دارد.  فقط نپتون فاصله بیشتری با خورشید دارد. اورانوس دورترین سیاره ایست که می توان با چشم غیر مسلح آن را مشاهده نمود. میانگین فاصله این سیاره از خورشید 2.872.460.000 کیلومتر می باشد. این فاصله را با سرعت نور در مدت زمان 2 ساعت و 40 دقیقه می توان طی کرد. ( شعاع منظومه شمسی حدود 5 ساعت و سی دقیقه نوری می باشد). اورانوس یک غول بزرگ متشکل از مواد گازی و مایع می باشد. قطر استوایی آن حدود 51.118 کیلومتر یعنی بیش از 4 برابر قطر زمین است. سطح این سیاره پوشیده از ابرهای سبز-آبی، ساخته شده با کریستالهای ریز متان می باشد. کریستالها خارج از اتمسفر سیاره یخ زده اند. در اعماق این ابرهای قابل رویت، احتمالا ابرهای ضخیمی ساخته شده از آب مایع و کریستالهای یخ آمونیاک وجود دارند. در زیر این ابرها یعنی در عمق 7500 کیلومتری زیر ابرهای قابل رویت نیز، احتمال وجود اقیانوسی از آب مایع به همراه آمونیاک حل شده می باشد. در مرکز این سیاره ممکن است هسته ای سنگی، تقریبا به اندازه زمین وجود داشته باشد. دانشمندان در خصوص وجود هر گونه زیستی در این سیاره تردید دارند. پس از دوران باستان، اورانوس نخستین سیاره ای بود که انسان موفق به کشف آن شد. ستاره شناس بریتانیایی، ویلیام هرشل (William Herschel)، در سال 1781 موفق به کشف آن گردید. بیشتر دانش ما در باره این سیاره پس از پرواز سفینه آمریکایی ویجر2 (Voyager 2) در ارتفاع 80.000 کیلومتری از ابرهای سطح این سیاره، در سال 1986، به دست آمد.                                            مدار وگردش اورانوس در مداری بیضی شکل به دور خورشید در گردش است. هر دور کامل این سیاره در مدار، 30.685 روز زمینی معادل تقریبا 84 سال زمینی به طول می انجامد. اورانوس علاوه بر گردش انتقالی، گردش وضعی نیز دارد. قسمت داخلی سیاره (هسته و اقیانوس) در مدت 17 ساعت و 14 دقیقه یک دور کامل حول محور طولی گردش می کنند. البته قسمت اتمسفر سیاره بسیار سریعتر می چرخد. سریعترین بادهای سطح اورانوس که در دو سوم از ناحیه استوا تا قطب جنوب اندازه گیری شده اند با سرعت 720 کیلومتر در ساعت می وزند. بنابراین اتمسفر این منطقه در هر 14 ساعت یکبار گردش وضعی کامل دارد. محور طولی فرضی این سیاره به حدی انحراف دارد که تقریبا به صفحه مداری چسبیده است. این انحراف زاویه در بیشتر سیارات متجاوز از 30 درجه نیست. برای مثال زاویه انحراف محور طولی زمین 5/23 درجه می باشد. اما در مورد اورانوس این زاویه انحراف معادل 98 درجه است. بسیاری از ستاره شناسان بر این باورند که برخورد جرمی تقریبا در ابعاد زمین با اورانوس، در اوایل دوران تشکیل سیاره، منجر به ایجاد چنین انحراف شدیدی شده است. جرم اورانوس 5/14 برابر جرم زمین و یک بیستم جرم بزرگترین سیاره منظومه شمسی یعنی مشتری می باشد. میانگین چگالی اورانوس 27/1 گرم در هر سانتیمتر مکعب است. این مقدار معادل 25/1 چگالی آب می باشد. نیروی گرانش این سیاره 90 درصد نیروی گرانش زمین است. به این معنا که اگر جسمی در زمین 100 گرم وزن داشته باشد در اورانوس 90 گرم وزن خواهد داشت. جو این سیاره ترکیبی از 83% هیدروژن، 15% هلیوم، 2% متان و مقدار کمی اتان و دیگر گازها می باشد. فشار اتمسفر در زیر لایه گازهای متان حدود 130کیلوپاسکال، تقریبا 3/1 برابر فشار جوی سطح زمین است. ابرهای قابل مشاهده سطح اورانوس که به رنگ سبز-آبی ملایم می باشند همه سطح این سیاره را پوشانده اند. تصاویری از اورانوس که توسط ویجر 2 تهیه شدند و به کمک رایانه ها پردازش شده اند، نوارهای خیلی کمرنگی را در میان ابرها و به موازات استوا نشان می دهند. این نوارها از تجمع مه که به دلیل نفوذ پرتوی خورشید به درون گازهای متان ایجاد می شود، ناشی می گردند. به علاوه تعدادی لکه کوچک بر سطح سیاره به چشم می خورد. این لکه ها احتمالا توده های به شدت در حال چرخش گاز هستند که تداعی کننده گردبادهای شدید زمین می باشند. دمای اتمسفر 215- درجه سانتیگراد است. در درون سیاره این دما به سرعت افزایش می یابد و به 2300 درجه سانتیگراد در اقیانوس و 7000 درجه سانتیگراد در هسته سنگی می رسد. به نظر می آید که این سیاره بیشتر از دمایی که از خورشید دریافت می نماید، دفع حرارت می کند. از آنجائیکه زاویه انحراف اورانوس 98 درجه است، در طی سال قطبهای این سیاره بیش از استوای آن در معرض نور خورشید قرار دارند. با اینحال سیستم آب و هوا، گرما را در سراسر این سیاره به یک میزان توزیع می کند.                                                    اقمار اورانوس 21 قمر شناخته شده دارد. ستاره شناسان 5 قمر بزرگ این سیاره را در بین سالهای 1787 و 1948 کشف کردند. تصاویر تهیه شده توسط ویجر 2 در سالهای 1985 و 1986 ده قمر دیگر این سیاره را آشکار نمود. بعدها ستاره شناسان به کمک تلسکوپهای مستقر در زمین بقیه اقمار آنرا نیز کشف کردند. قمر میراندا (Miranda) که در بین پنج قمر اصلی اورانوس از همه کوچکتر است، مناطق مشخصی در سطح خود دارد که این مناطق در کل منظومه شمسی بی نظیرند. سه منطقه عجیب که به آنها آوید (ovoids) می گویند. هر آوید بین 200 تا 300 کیلومتر عرض دارد. قسمت بیرونی هر آوید شبیه به زمین مسابقات دو میدانیست با شیارهای موازی و دره هایی نیز در مرکز هر کدام از آویدها دیده می شود. در این قسمت دره ها و شیارها یکدیگر را قطع می کنند.                                            میدان مغناطیسی اورانوس میدان مغناطیسی شدیدی دارد. زاویه محور طولی این میدان با محور طولی سیاره زاویه 59 درجه می سازد. این میدان مغناطیسی انرژی زیادی را که بیشتر به شکل ذرات باردار الکترونها و پروتونها می باشد، به دام می اندازد. با حرکت این ذرات به عقب و جلوی قطبهای این میدان، امواج رادیویی به وجود می آید. ویجر 2 توانست این امواج را دریافت و شناسایی کند اما این امواج آنقدر قوی نیستند که از زمین نیز قابل ردیابی باشند. منبع:Gierasch, Peter J., and Philip D. Nicholson. "Uranus." World Book Online Reference Center. 2004. World Book, Inc.

أشنایی با کره زمین

أشنایی با کره زمین

کره زمین سومین سیاره در منظومه شمسی است.سیاره ای که ما بر روی ان تکامل یافته و تنها سیاره مناسب زندگی در منظومه شمسی می باشد.

 اندازه

قطر کره زمین حدودا 7926 مایل (12756 کیلومتر) است. کره زمین پنجمین سیاره بزرگ در منظومه شمسی پس از مشتری ،زحل،اورانوس ونپتون می باشد.اراتوستن دانشمند یونان،(276- 194قبل از میلاد مسیح) اولین کسی بود که محیط کره زمین را محاسبه کرد. اوسایه ظهر اواسط تابستان را،در چاههای عمیق سین که (امروزه اسوان نامیده می شود ودر کنار رود نیل در مصر قرار دارد) و اسکندریه را مقایسه کرد. و به درستی تصور کرد از انجا که خورشید بسیار دور است پرتوهای ان تقریبا موازی هستند.و بادانستن فاصله دو محل ، محیط زمین را بالغ بر 250000 استادیا (واحد سنجش محیط زمین ) محاسبه کرد . به طور دقیق مقدار یک واحد سنجش محیط زمین ناشناخته است، بنابراین دقت او نا مطمئن و احتمالی اما بسیار نزدیک به حقیقت بود او همچنین انحراف محور کره زمین و فاصله آن از ماه و خورشید را با دقت اندازه گرفت.

ماه

کره زمین یک ماه دارد. قطر کره ماه در حدود یک چهارم قطر کره زمین است. کره ماه ممکن است بخشی از کره زمین بوده باشد که بر اثر برخورد جسمی بزرگ باکره زمین در میلیاردها سال پیش از آن جدا شده است .

جرم ، چگالی وسرعت گریز

جرم کره زمین برابر 98/5  ضربدر 10 به توان 24 کیلو گرم است . کره زمین دارای چگالی متوسط 5520 کیلو گرم بر متر مکعب است (آب دارای چگالی 1027 کیلو گرم بر متر مکعب است ). پر چگال ترین سیاره  منظومه شمسی کره زمین می باشد. یک جسم برای فرار از کشش گرانشی زمین باید به سرعت 24840 مایل در ساعت (برابر 11180 متر بر ثانیه ) برسد .

 طول مدت یک روز و سال بر روی کره زمین

یک روز بر روی کره زمین 93/23 ساعت طول میکشد . (این به این معنی است که مددت 93/23 ساعت طول می کشد تا کره زمین یک بار به دور محور خودش بچرخد – این فرآیند یک روز نجومی نام دارد ). یک سال بر روی کره زمین به اندازه 26/365 روز بر روی این کره طول می کشد . ( این به این معنی است که 26/365 روز طول می کشد تا کره زمین یک بار مدار خورشید را دور بزند ). حرکت وضعی زمین به مرور زمان تا اندازه ای کند میشود یعنی تقریبا هر ده سال  یک ثانیه کندتر خواهد شد.

مدار زمین

کره زمین به طور میانگین مسافت 93 میلیون مایل (برابر با 149600000 کیلومتر ) را در مدار خودش به دور خورشید می پیماید . این فاصله بر حسب یک واحد نجومی (AU) تعریف می شود . در حدود روز دوم ژانویه هر سال زمین نزدیکترین فاصله را با خورشید (4/91 میلیون مایل برابربا 1/147 میلیون کیلومتر ) دارد . این هنگام نزدین یا حضیض نام دارد . در حدود دوم جولای هر سال زمین بیشترین فاصله را با خورشید (8/94 میلیون مایل برابر 6/152 میلیون کیلومتر ) دارد . این هنگام اوج یا دورین گاه  نام دارد .

خروج مرکزی مداری

خروج از مرکز مدار کره زمین  برابر با 017/0 است . مدار کره زمین تقریبا دایره است .

انحراف محور کره زمین و فصول

محور کره زمین از خط عمود بر مدار خورشید ، به اندازه 45/23 درجه انحراف یافته است . این انحراف باعث به وجود آمدن چهار فصل سال یعنی تابستان ، بهار ، زمستان و پائیز می شود . از آنجائی که محور زمین دارای انحراف است، بخشهای مختلف کره زمین در زمانهای مختلف سال در جهت خورشید قرار می گیرند. این پدیده مقدار آفتاب در یافتن هر منطقه را تحت تاثیر قرار می دهد.

سرعت

سطح کره زمین در خط استوا به مقدار 40000 کیلومتر در شبانه روز حرکت می کند . این به معنای سرعتی برابر 1040 مایل بر ساعت  یا 1670 کیلومتر بر ساعت است . این سرعت از تقسیم محیط کره زمین در خط استوا (حدود 24900 مایل یا 40070 کیلومتر )بر تعداد ساعات شبانه روز (24) محاسبه می شود .

از انجایی که محیط زمین در قطبین به صفر نزدیک می شود ،هنگامی که به سمت یکی از دو قطب حرکت می کنید این سرعت تقریبا به صفر کاهش پیدا می کند. زمین با سرعتی در حدود 30 کیلو متر بر ثانیه در مدار به دور محور خودش می چرخد. این سرعت توسط سرعت چرخش تقریبی زمین (5/0کیلو متر بر ثانیه) در نزدیکی خط استوا سنجیده می شود.

برای نشان دادن اثر گل خانه ، در اندازه جو در این تصویر مبالغه شده است. ضخامت جو کره زمین در حدود300 مایل(480کیلو متر ) است. اما بیشترین مقدار جو زمین در حدود 10 مایل (16 کیلو متر ) سطح زمین است.

مقدار دما بر روی کره زمین

مقدار دما بر روی کره زمین 136 تا 127- درجه فارنهایت (برابربا 58 تا 88 – درجه سانتی گراد) در نوسان است. پائین ترین دمای ثبت شده در جولای 1983 در منطقه وستوک قطب جنوب است و بالا ترین دمادر سپتامبر 1922 در کشورلیبی در قاره افریقا به ثبت رسید. تاثیر گلخانه ای باعث محصور شدن گرما در جو می شود. جو اجازه ورود مقداری پرتوی مادون قرمز را به درون فضا می دهد که کمی از انها به زمین انعکاس می یابند.

جو زمین

جو زمین متشکل از لایه نازکی از گازها است که کره زمین را احاطه کرده است. این گازها شامل 78 % نیتروژن، 21 % اکسیژن، 9/0%ارگون، 03/0%دی اکسیدکربن ومقدار کمی از گازهای دیگر است.

جو زمین به واسطه گاز زدایی سیاره ای به وجود امد، فرایندی که در ان گازهایی مانند دی اکسیدکربن، بخاراب، دی اکسیدگوگرد و نیتروژن از درون زمین از طریق اتشفشانها ودیگر جریانات ازاد شدند. اشکال زندگی بر روی زمین از هنگام تکامل ترکیب جو را تعدیل کرده اند.

کره زمین سومین سیاره از طرف خورشید درمنظومه شمسی است. وتنها سیاره قابل زیست منظومه شمسی می باشد. و یک ماه دارد. قطر زمین در حدود 7926 مایل (12756 کیلو متر) است. وپنجمین سیاره بزرگ منظومه شمسی پس از مشتری، زحل، اورانوس و نپتون است.

پلوتو عنوان سیاره را از دست داد

پلوتو عنوان سیاره را از دست داد (شهریور 1385)

اتحادیه بین المللی ستاره شناسان در اجلاس خود در پراگ، پایتخت جمهوری چک، به این نتیجه رسیده است که پلوتو را نباید یک سیاره به حساب آورد. پیش از این پلوتو به عنوان نهمین سیاره منظومه شمسی شناخته می شد.

به نقل از بی بی سی، پلوتو بسیار دورتر و کوچکتر از هشت سیاره منظومه شمسی است و کارشناسان مدتها در مورد این مساله که آیا پلوتو مستحق عنوان سیاره هست یا نه اختلاف نظر داشتند.

ستاره شناسان حاضر در نشست پراگ، پس از یک هفته جلسات طولانی، تصمیم گرفتند که پلوتو را در یک دسته کاملا جدید طبقه بندی کنند و آن را به عنوان جرم متفاوت از هشت سیاره دیگر تعریف کنند.

بیش از 2500 ستاره شناسان حرفه ای دنیا پلوتو را در زمره اجرام آسمانی شمرده و آن را یک سیاره کوچک از نوع "کوتوله های یخی" تعریف کردند.

مساله خروج پلوتو از تعریف منظومه شمسی زمانی حادتر شد که یک جرم دیگر از نوع پلوتو اما بزرگتر به نام "2003 UB313" توسط یک منجم آمریکایی کشف شد.

پلوتو که در سال 1930 کشف شد تنها 2360 کیلومتر قطر دارد و از جهات مختلف از کرات آشناتر مانند زمین، مریخ، مشتری، کیوان یا حتی نپتون (نزدیک ترین همسایه پلوتون) متفاوت است.

پس از رصد "2003 UB313" توسط تلسکوپ فضایی هابل معلوم شد که این جرم آسمانی از پلوتو بزرگتر است و قطر آن به 3000 کیلومتر می رسد.

تصمیمات این ستاره شناسان ممکن است در نهایت در کتاب های درسی و دانشنامه ها ثبت شود.

منظومه شمسی ما پس از این تغییرات شامل هشت سیاره یعنی تیر، ناهید، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون می شود.

اخترشناسان هشدار دادند: بعد از حذف پلوتو اکنون نوبت نپتون است!                

برخی اخترشناسان جهان معتقدند کنار گذاشته شدن پلوتو از باشگاه سیارات منظومه شمسی ممکن است وضعیت سایر سیارات دیگر این منظومه همچون نپتون را هم در معرض خطرات مشابه قرار دهد. به گزارش ایسنا، این اخترشناسان مدعی هستند که ارائه تعریف جدید از سیاره از سوی اتحادیه بین‌المللی نجوم می‌تواند وضعیت فعلی نپتون به عنوان یک سیاره را به شدت در معرض خطر قرار دهد.
  
   آنها می‌گویند که نپتون نیز همچون پلوتو نمی‌تواند مطابق معیارهای ارائه شده در تعریف جدید سیاره باشد.
  
   چندی پیش نشست جهانی اخترشناسان در پراگ - پایتخت چک - برگزار شد که در شرایطی که انتظار می‌رفت با تصویب تعریف پیشنهادی از سیاره، شمار سیارات منظومه شمسی به 12 مورد برسد اما در نهایت اختر شناسان رای بر آن دادند که با حذف پلوتو از باشگاه سیارات شمار سیارات این منظومه کمتر شود.
  
   از سوی دیگر برخی منتقدان بر این باور هستند که گرچه رای گیری در خصوص تعریف جدید سیاره و اخراج پلوتو از باشگاه سیارات منظومه شمسی به صورت اکثریت انجام شد با این حال با توجه به این که تنها 400 تن از 10 هزار عضو این اتحادیه در این نشست حضور داشتند، باید این تصمیم کنار گذاشته شود.

نمونه سوالات درس جغرافیا (2) سال سوم رشته ادبیات و علوم انسانی

نمونه سوالات درس جغرافیا (2) سال سوم رشته ادبیات و علوم انسانی

جای خالی ها :

فصل اول :

1 . الف ) اکو سیستم به مجموعه ای از .......................... (نهایی دی ماه 82 )

ب ) عامل اصلی در یک ناحیه ................................... (نهایی دی ماه 82 )

ج ) طبقه بندی کوپن بر اساس سه معیار ......................... (نهایی دی ماه 82 )

د ) مهمترین علت بوجود آمدن گونه های گیاهی و جانوری خاص در یک ناحیه .................... است. (نهایی دی ماه 82 )

ه ) مهمترین خاک منطقه معتدل ...................نام دارد. (نهایی دی ماه 82 )

و ) مهمترین خاک نواحی قطبی و نیمه سردسیر .......................نام دارد. (نهایی دی ماه 82 )

2 . جمله ی زیر را با کلمات مناسب کامل کنید، با در نظر گرفتن تعاریف ناحیه به این نتیجه می رسیم که :

(1 ) یک ناحیه با ناحیه مجاور .....................است. ( خرداد 82 )

(2 ) عاملی اصلی در یک ناحیه ..........................است.( خرداد 82 )

3 . در عبارتهای زیر جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.

الف ـ به مجموعه ای از موجودات زنده و محیط فیزیکی غیر زنده ای که با آن در ارتباط اند........... گویند. ( خرداد 84 )

ب ـ قاره ی پانگه آ به تدریج به دو قاره ی لوراسیا در شمال و ......................... در جنوب تقسیم شدند. ( خرداد 84 )

ج ـ به پوسته و جبه ی بالایی زمین، ....................... می گویند. ( خرداد 84 )

4 . در عبارتهای زیر جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید. ( شهریور 81 )

الف ـ به مجموعه ای از موجودات زنده و محیط فیزیکی غیر زنده ای که با آن در ارتباط اند، ...........................گویند.

ب ـ مهمترین و اصلی ترین بخش زنجیره ی غذایی، .................... هستند.

5 . در عبارتهای زیر جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.( شهریور 81 )

الف ـ در پدیده ی پخش یا انتشار به محلی که پدیده در آن جا شکل گرفته ، ...................... می گویند.

ب ـ مذهب ............................ درمیان ژاپنی ها پیروان زیادی دارد.

فصل سوم :

1 . جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.( خرداد 85 )

الف ) فرسایش انحلالی باعث بوجود آمدن اشکال خاص نظیر غارها و چشمه ها می شود که در اصطلاح به آن .................... گفته می شود.

ب ) یخچال در حرکت خود سنگ ها را با خود حمل می کند که به آنها .................. می گویند.

ج ) وزش بادهای محلی در کوهستان می توانند عامل تولید ..................... باشند.

2 . جای خالی را باکلمات صحیح پر کنید.( دی 81 )

الف ) اولین و مهمترین نیروگاه بادی کشور ایران در ناحیه ی ...................تأسیس شده است.

ب ) شهر توریستی ..................... در دامنه ی کوه های سبلان به دلیل چشمه های آب گرم ایجاد شده است.

فصل پنجم :

1 . بیشترین قدرت فرسایش باد در نواحی بیابانی در ................ است. (نهایی دی ماه 82 )

2 . الف ) بیشترین بهره برداری از جنگل های استوایی به صورت ............. است. (نهایی دی ماه 82 )

ب ) تولید برق در نواحی گرم و خشک از نیروی ............... و ................... است. (نهایی دی ماه 82 )

ج ) به گسترش بیابان ها ........................ می گویند. (نهایی دی ماه 82 )

د ) شهرهای متعدد و جدید در نواحی گرم و خشک بر اساس استخراج ................. بوجود  آمده اند. (نهایی دی ماه 82 )

ه ) جنگلهای فوق العاده متراکم  و انبوه استوایی را ....................... گویند. (نهایی دی ماه 82 )

و ) ...................... در نتیجه ی جنگل زدایی در محیط بوجود می آید. (نهایی دی ماه 82 )

ز ) ...................... به شیوه ی ابتدایی زندگی می کنند و تعداد آن ها کم است. (نهایی دی ماه 82 )

3 . در فرآیند تشکیل یخچال، دراثر فشار و حرکت یخ، ابتدا یخ .......... و سپس یخ ..............بوجود می آید.( خرداد 82 )

4 . جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.( خرداد 84 )

الف ـ در منطقه ای به نام اٌکلاویک در کشور ............... اسکیمو ها به کمک تجهیزات و امکاناتی که دولت در اختیار آنها قرار داده بود، شهری زیبا به نام اینوویک ساختند.

ب ـ کلبه های یخی اسکیمو ها، .....................نام دارد.

فصل ششم :

1 . در عبارات زیر جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.( خرداد 83 )

الف ـ متداول ترین ملاک تمیز و تفاوت شهر از روستا .................. است.

ب ـ  مهمترین عامل توسعه ی حومه نشینی ....................... بوده است.

فصل هفتم :

1 . عبارات زیر را با کلمات مناسب کامل نمائید: ( خرداد 83 )

الف ـ مرزهایی که دارای شکل تقریباً منظمی هستند به مرزهای .............. معروفند.

ب ـ مرزهایی که بدون توجه به سیمای فرهنگی و قومی نواحی شکل می گیرند به مرزهای ........................ معروفند.

2 . پدیده ی جهانی شدن در اثر تحولات فناورانه ( تکنولوژیکی ) نظیر ..................، رایانه های شخصی و تجهیزات ارتباطی ( ماهواره، نمابر، تلفن همراه، وسایل حمل و نقل سریع و غیره ) شکل گرفته است. ( خرداد 83 )

3 . جای خالی را با کلمات مناسب پرکنید.( خرداد 82 )

الف ـ کشور های عضو اتحادیه ی اروپا EC   برای همکاری بیشتر با یکدیگر واحد پول مشترک ...................... را بوجود آوردند.

ب ـ به رقابتهای سیاسی ـ اقتصادی و تسلیحاتی که پس از جنگ جهانی دوم بین کشورهای اقتصاد آزاد و اقتصاد سوسیالیستی وجود داشت، دوره ی ...................... می گویند.

فصل هشتم :

1 . جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.( خرداد 84 )

الف ـ به سیستمی که در کنار مزارع، کارخانه های تبدیل و بسته بندی محصولات پدید آمده است، .............. می گویند.

ب ـ نیروی کار، سرمایه، بازار مصرف و .................... از عوامل انسانی مؤثر در مکان یابی صنعتی هستند. 

( ص / غ ) ها :

فصل اول :

1 . در مقابل جمله های صحیح (ص) و جمله های غلط حرف (غ) بگذارید. ( خرداد 84 )

الف ـ دین بودایی و برهمایی در محدوده ی قاره ی آسیا افریقا باقی مانده است. (     )

ب ـ چرنوزیوم از بهترین خاکهای نواحی معتدل است. (      )

ج ـ معمولا ًسبک معماری و شهر سازی دو ناحیه ی مجاور به هم شبیه است. (     )

فصل چهارم :

 1 . کدام یک از عبارات زیر درست و کدام یک نادرست است؟( خرداد 85 )

الف ) کاهش عمر مفید سد ها از اثرات حذف جنگل ها در طبیعت است.

ب ) حرکت ماسه های روان از نشانه های بیابان زایی است.

ج ) تراکم جمعیت از ویژگی های نواحی گرم و خشک است.

2 . در مقابل عبارت صحیح حرف(ص)و درمقابل عبارت غلط حرف(غ) بگذارید.    ( دی 81 )

الف : عمل باد بردگی در نواحی دارای پوشش گیاهی بسیار مهم است.

ب  : بیشترین عمل سایش توسط باد در پائین موانع سنگی دیده می شود.

پ : شیب سمت رو به باد یاردانگ زیادتر است.

فصل پنجم :

1 . در عبارات زیر در مقابل جمله صحیح (ص) و درمقابل جمله غلط(غ) بگذارید.    ( خرداد 83 )

الف ـ قطب شمال از قطب جنوب سردتر است. (       )

ب ) ناحیه ی قطبی جنوب را می توان یک قاره نامید. (        )

2 . در مقابل جملات زیر حرف ص(صحیح) یا غ(غلط)بنویسید.( خرداد 82 )

الف ـ از مهمترین ویژگی های آب و هوای قطبی سرمای شدید، بارش فراوان و بادهای سرد دائمی است. (      )

ب ـ ناحیه ی قطبی جنوب را می توان یک قاره نامید. (         )

 تشریحی کوتاه :

فصل اول :

1 . هر یک از انواع خاکهای زیر عمدتاًدر کدام ناحیه وجود دارند.( خرداد 83 )

الف ـ چرنوزیوم             ب ـ لاتریت              ج ـ پودزول

2 . هریک از توضیحات زیر مربوط به کدام نوع خاک است؟( شهریور 81 )

الف ـ در نواحی استوایی در اثر بارش فراوان، کانی های آن شسته می شود و قرمز رنگ است.

ب ـ به علت یخبندان شدید کند شدن عمل تجزیه، از نظر هوموس فقیر است.

ج ـ خاک سیاه رنگ و بسیار حاصلخیز جنوب روسیه.

3 . گیاه خاک به چه بخشی از خاک گفته می شود؟ و چگونه تشکیل می شود؟     ( دی 81 )

فصل سوم :

1 . هر یک از مواد زیر به چه شکل توسط آبهای روان حمل می شود؟( دی 81 )

الف ـ پاره سنگ ها               ب ـ رس و ماسه ریز      ج ـ شن و ماسه درشت

2 . هر یک از پدیده های زیر مربوط به کدام نوع از اشکال فرسایشی می باشد؟    ( خرداد 84 )

الف ـ دریابار           ب  ـ  تپه های ماسه ای ساحلی       ج ـ ستون سنگی دریایی

فصل ششم :

1 . هر یک از ویژگی های زیر به کدام نوع سکونتگاه (شهر یا روستا) مربوط است؟      ( خرداد 84 )

الف ـ خدمات و تسهیلات محدود تر است.

ب ـ کاربری زمین پرتراکم و متنوع تر است.

2 . نقش عمده ی هر یک از شهر های زیر را بنویسید. ( خرداد 84 )

الف ـ کمبریج                ب ـ قم                          ج ـ  هنگ کنگ

3. نقش عمده ی هر یک از شهر های زیر را بنویسید.( شهریور 81 )

الف ـ  کمبریج                    ب ـ فلورانس                  ج ـ  هنگ کنگ

فصل هفتم :

1 . نوع شکل هر یک از کشور های زیر را مشخص کنید. ( خرداد 84 )

الف ـ شیلی              ب ـ اندونزی                  ج ـ لهستان                   د ـ تایلند

2 . شکل سر زمینی کشورهای زیر را مشخص کنید. ( خرداد 85 )

الف) نروژ                 ب ) تایلند                  ج ) الجزایر 

فصل هشتم :

1 . الف ) هدف از ایجاد سازمان اوپک چه بود؟ ب ) سازمان اوپک برای هر یک از کشور های عضو چه سهمیه ای در نظر می گیرد؟ چرا؟

( شهریور 81 )

2 . هر یک از فعالیتهای زیر جزء کدام نوع از فعالیتهای اقتصادی ( کشاورزی، صنعت، خدمات ) است ؟( خرداد 83 )

الف ـ اتومبیل سازی      ب ـ صید ماهی         ج ـ  پارچه بافی       د ـ هتل داری  

تعاریف:

فصل اول:

1 . اکو سیستم را تعریف کنید.( دی 81 )

2 .پدیده ی پخش را تعریف کنید و برای آن مثالی بزنید.( خرداد 82 )

فصل دوم :

1 . ساحل چیست؟( نهایی دی 82 )

فصل سوم :

1 .نقشه توپوگرافی چیست؟( نهایی دی 82 )

2 . نیم رخ توپوگرافی چیست؟( نهایی دی 82 )

3 . پوسته زمین چیست؟ ضخامت آن در نقاط مختلف چگونه است؟( نهایی دی 82 )

4 . فرسایش چیست و در چند مرحله صورت می گیرد؟( نهایی دی 82 )

5 . مورن یا یخرفت چیست؟ علت پدید آمدن آن کدام است؟( نهایی دی 82 )

فصل چهارم :

1 . شکننده بودن محیط در نواحی گرم وخشک به چه معنا است؟( خرداد 85 )

2 . رِگ یا سنگ فرش بیابان را تعریف کنید. ( خرداد 85 )

فصل پنجم :

1 . عمل باد بردگی چیست و حوضه های باد بردگی به چه طریقی بوجود می آیند. ( نهایی دی 82 )

2 . منشأ خاک لُس چیست؟( نهایی دی 82 )

3 . اصطلاحات « یاردانگ ، سیف » را تعریف کنید. ( نهایی دی 82 )

فصل ششم:

1 . پدیده شهر گریزی را تعریف کنید.( خرداد 85 )

2 . منظور از مکان یا مقر چیست؟( خرداد 83 )

3 . اصطلاحات زیر را تعریف کنید.( خرداد 83 )

الف ـ شهر نشینی                       ب ـ شهر گریزی

4 . انقلاب سبز را تعریف کنید. ( شهریور 81 )

5 . روستاهای خطّی چه نوع روستاهایی هستند؟( خرداد 82 )

فصل هفتم :

1 . به چه مرزی، مرز هندسی می گویند؟ مثال بزنید.( دی 81 )

2 . مرزهای تطبیقی را با ذکر مثال تعریف کنید؟( خرداد 85 )

3 . خط الرأس را تعریف کنید و برای آن مثالی بزنید. ( خرداد 83 )

4 . منظور از اصطلاح « کشت و صنعت » چیست؟( شهریور 81 )

 نام ببرید؟ ها :

فصل اول :

1 . کوپن بر اساس کدام معیار ها، نواحی آب و هوایی جهان را تقسیم بندی کرد؟ نام ببرید. ( دی 81 )

2 . در تعاریف مربوط به « ناحیه » بر روی دو نکته تأکید می شود. این دو نکته را بنویسید.( دی 81 )

3 .رایج ترین زبانهای دنیا از نظر تعداد افرادی که با آن تکلّم می کنند را نام ببرید؟( دی 81 )

4 . معیارهایی که جغرافی دانان بر اساس آن ناحیه بندی می کنند را نام ببرید؟    ( خرداد 83 )

5 . سه شاخه از زبان ایرانی را نام ببرید. ( خرداد 83 )

6 . مهمترین خانواده های زبانی جهان را نام ببرید.( نهایی دی 82 )

فصل دوم :

1 . کدام عوامل در تغییر پیوسته سواحل نقش دارند. نام ببرید.( دی 80 )

2 . عوامل پیدایش سواحل کدامند؟( خرداد 85 )

3 .در پیدایش انواع سواحل چه عواملی مؤثرند؟ نام ببرید.( دی 81 )

4 . سه مورد از فعالیتهای گردشگری ( توریستی ) ساکنان سواحل را نام ببرید؟    ( دی 81 )

5 . چرا عوامل تغییر دهنده ی سواحل در تمامی سواحل یکسان عمل نمی کنند؟ ( ذکر 4 مورد کافی است ) ( خرداد 83 )

6 . چه نوع اقداماتی منجر به ورود نفت خام به آبهای ساحلی می شود؟ ( 3 مورد ) ( خرداد 83 )

7 . عوامل انسانی تغییر دهنده ی سواحل را نام ببرید؟( نهایی دی 82 )

8 . منابع آلایندهای ساحلی را نام ببرید.( نهایی دی 82 )

9 . سه نمونه از اشکال فرسایش کاوشی در سواحل را نام ببرید.( خرداد 82 )

فصل سوم :

1 . دو کمربند کوهستانی مهم در روی کره زمین را نام ببرید. ( دی 80 )

2 . دو شکل اصلی هوازدگی کدامند؟( خرداد 85 )

3 . سه مورد از جاذبه های گردشگری در محیط های کوهستانی را نام ببرید؟( دی 81 )

4 . کوههای جوان و کوههای پیر را با هم مقایسه کنید.( ذکر سه مورد            کافی است.)( خرداد 83 )

5 . چهار مورد از فعالیتهای مدرن اقتصادی در نواحی کوهستانی را نام ببرید؟      ( خرداد 83 )

6 . فرآیند فرسایش در سه مرحله سبب کاهش ارتفاع کوهستان ها و تغییر شکل آنها می شود.این مراحل را نام ببرید. ( خرداد 84 )

فصل چهارم :

1 . چهار مورد از محدودیت های نواحی گرم و خشک را فقط نام ببرید. ( دی 80 )

2 . چه عواملی سبب تغییر در کاربری جنگل های استوایی شده است؟ ( 3 مورد )   ( دی 81 )

3 . برای انجام فرسایش بادی در بیابانها چه شرایطی لازم است ؟ نام ببرید.          ( خرداد 83 )

4 . جنگلهای استوایی بارانی (سلوا ) در چه مناطقی از کره زمین مشاهده          می شود؟( 3 ناحیه کافی است ) ( خرداد 83 )

5 . از فناوری های جدید در نواحی گرم و خشک در چه زمینه هایی استفاده     می شود؟ ( ذکر 4 مورد کافی است ) ( خرداد 83 )

6 . محدودیت ها و مشکلات زندگی در نواحی گرم و خشک را نام ببرید؟(4 مورد ) ( خرداد 82 )

فصل پنجم :

1 . ویژگی های آب و هوای نواحی قطبی را نام ببرید.( خرداد 83 )

2 . از ویژگی های مثبت نواحی گرم و خشک دو مورد را نام ببرید.( نهایی دی 82 )

فصل ششم:

1 . دو شکل عمده سکونتگاههای روستایی را نام ببرید. ( دی 80 )

2 . هر سکونتگاه روستایی از چه اجزایی تشکیل شده است؟ نام ببرید. ( دی 80 )

3 . چهار نمونه از انواع حومه ها در پیرامون شهر های بزرگ( مادر شهر ) را ذکر کنید. ( دی 80 )

4 . برای برنامه ریزی شهری در جهت توسعه ی فیزیکی شهر چه مسائلی مورد بررسی قرار می گیرد؟( دی 80 )

5 . نتایج رشد سریع شهر نشینی را نام ببرید. ( خرداد 83 )

6 . سه ویژگی از فعالیتهای « بخش غیر رسمی » در شهر ها را بنویسید.   ( خرداد 84 )

فصل هفتم :

1 . اشکال گوناگون سرزمین کشورها را فقط نام ببرید.( دی 80 )

2 . با ذکر مثال چند مورد از سیاستهای آپارتاید در افریقای جنوبی را توضیح دهید.(3 مورد )( دی 81 )

3 . عوامل مربوط به قدرت ناشی از ساختار جغرافیائی را نام ببرید.( خرداد 83 )

4 . امروزه پدیده ی جهانی شدن در چه ابعادی مطرح است؟ نام ببرید.      ( خرداد 82 )

فصل هشتم :

1 . دو سیستم کلی کشاورزی عمده در جهان امروز را نام ببرید. ( دی 80 )

2 . عوامل انسانی که در مکانیابی صنعتی مؤثرند را فقط نام ببرید. ( دی 80 )

3 .دو نوع سیستم کشاورزی سنتی و دو نوع سیستم کشاورزی تجاری را نام ببرید. ( دی 81 )

4 .  کشور ایران در کدامیک از اتحادیه ها یا سازمان های اقتصادی عضویت دارد؟ نام ببرید. ( خرداد 84 )

شرح دهید :

فصل اول :

1 . عامل تمایز در واحد های جغرافیایی چیست؟( دی 80 )

2 . زبان های سامی و حامی  در چه مناطقی از کره زمین متداول است؟( دی 80 )

3 . دین مسیح دارای چه مذاهبی است؟( دی 80 )

4 . پوشش گیاهی از استوا به سمت قطبین زمین چه تغییری می کند؟                  ( خرداد 85 )

5 . پیروان چه مذاهبی در کشورهای چین و هند سکونت دارند. ( خرداد 85 )

6 . برای اندازه گیری توسعه انسانی چه عواملی مورد توجه قرار می گیرد؟            ( خرداد 83 )

7 . علت ایجاد دما در سطح زمین چیست؟( نهایی دی 82 )

8 . چرا دمای هوا در نقاط مختلف کره ی زمین یکسان نیست؟( نهایی دی 82 )

9 . دین اسلام در چه مناطقی پخش شده و دارای چه مذاهبی است؟( نهایی         دی 82 )

10 . علل تخصصی شدن تولید یک کالا یا استخراج منابع معدنی در یک محل چیست؟( نهایی دی 82 )

11 . چرا قاره افریقا یک ناحیه ی واحد حساب نمی شود؟( نهایی دی 82 )

12 . بیوسفر یا بخش زنده محیط زمین شامل چه اجزایی می شود؟( خرداد 82 )

13 . امروزه برای ناحیه بندی از چه روش هایی استفاده می شود؟( خرداد 84 )

فصل دوم :

1 . در مدیریت سواحل چه مسائلی مطرح است؟( دی 80 )

2 . سواحل پست برای سکونت و فعالیت انسان مناسب ترند یا سواحل مرتفع ؟ چرا؟( خرداد 85 )

3 . فاضلابهای کشاورزی به دلیل وجود کدام عنصر شیمیایی سواحل را آلوده    می سازد؟( خرداد 85 )

4 . امواج چگونه بوجود می آیند و چه زمانی از قدرت زیاد برخوردارند؟( نهایی دی 82 )

5 . الف ) راه جلوگیری از آلودگی اتمی چیست؟( نهایی دی 82 )

ب ) بهترین راه مبارزه با آلودگی های نفتی در سواحل چیست؟( نهایی دی 82 )

6 . چرا ورود فاضلابهای کشاورزی به آبهای ساحلی، باعث از بین رفتن آبزیان و کاهش کیفیت محیط ساحلی می شود؟( خرداد 82 )

فصل سوم :

1 . چرا در نواحی کوهستانی فعالیت های کشاورزی محدود است؟ ( دی 80 )

2 . انسان به چه صورتی در منطقه کوهستانی دخالت کرده است، نتیجه این دخالت چه بوده است؟( نهایی دی 82 )

3 . کدام قاره های امروزی از قاره ی لوراسیا جدا شده اند؟( خرداد 82 )

4 . چگونه انسان باعث به هم خوردن تعادل و هماهنگی زیست بومهای کوهستانی می شود ؟( خرداد 82 )

5 . چرا میزان آبهای روان در کوهستان زیاد است؟ دلایل آن را بنویسید.             ( شهریور 81 )

فصل چهارم :

1 . فرسایش بادی در بیابان ها به چه صورتهایی شکل می گیرد؟ ( دی 80 )

2 . تپه های ماسه ای سیف در چه شرایطی بوجود می آیند؟ ( دی 80 )

3 . از نظر شکل ظاهری برخان ها دارای چه مشخصاتی هستند؟ ( دی 81 )

4 . خاک لُس چگونه در نواحی بیابانی بوجود می آید؟ و چه ویژگی هایی دارد؟     ( خرداد 82 )

5 . چگونه می توان ناحیه ی بیابانی را بازسازی کرد؟( خرداد 84 )

فصل پنجم :

1 . اثر بادهای قطبی در منطقه معتدل چیست؟( دی 80 )

2 . وجود جریانات گرم دریایی چه اثراتی در آب و هوای نواحی قطبی دارد؟          ( دی 80 )

3 . اولین کاشف قطب جنوب چه کسی بود؟( خرداد 85 )

4 . علت اصلی سرمای شدید و دائمی در نواحی قطبی چیست؟( دی 81 )

5 . چه عواملی موجب شده است که در شرایط فعلی استفاده از ذخایر با ارزش منطقه قطبی تا حدودی غیر ممکن شود؟( دی 81 )

6 . جهانگردان به چه منظورهایی به قطب جنوب می آیند؟( خرداد 83 )

7 . چه چیزی مانع عمده برای عبور و نفوذ انسان در جنگل استوایی می شود؟     ( نهایی دی 82 )

8 . تأمین آب برای نواحی بیابانی نیازمند چه اقداماتی است؟( نهایی دی 82 )

9 . میزان اراضی جنگلی کره زمین چقدر است؟ و کدام کشورها سهم بیشتری دارند؟( نهایی دی 82 )

10 . پیشرفت صنعت ماهیگیری در دریای شمال ناشی از چه عواملی است؟           ( خرداد 82 )

11 . اگر حجم قابل رؤیت یک کوه یخ ( آیسبرگ ) 40 متر مکعب باشد، حجم کل آن چقدر است ؟( خرداد 84 )

12 . چرا میزان بارندگی در نواحی قطبی کم است؟ دلیل بیاورید؟( خرداد 84 )

فصل ششم :

1 . ویژگی روستاهای خطّی چیست؟( خرداد 85 )

2. چه نابرابری های فرهنگی و اجتماعی بین شهر و روستا وجود دارد؟                 ( خرداد 85 )

3 . علت اصلی رشد سریع شهر نشینی در کشورهای در حال توسعه چیست؟ توضیح دهید. ( دی 81 )

4 . بخش رسمی و غیر رسمی در اقتصاد شهرهای کشورهای در حال توسعه را مقایسه کنید. ( دی 81 )

5 .الف) شهر های جدید در ایران به چه منظور ایجاد شده اند؟ ( خرداد 83 )

ب) نام شهر جدیدی که در نزدیکی اصفهان بنا شده است، چیست؟( خرداد 83 )

6 . چرا در برنامه ریزی شهری، باید وابستگی شهر با روستاهای اطراف در نظرگرفته شود ؟ توضیح دهید. ( خرداد 82 )

7 . مقر یا مکان یک شهر چه فرقی با موقعیت آن دارد؟ پاسخ را توضیح دهید.     ( خرداد 82 )

8 . علت بوجود آمدن جزیره ی حرارتی بر فراز شهرها چیست؟( خرداد 84 )

فصل هفتم :

1 . در گذشته مرزها با چه اهدافی شکل می گرفتند؟( دی 80 )

2 . مشروعیت را به عنوان یکی از ویژگی های حکومت توضیح دهید.( خرداد 82 )

3 . مرزهای تحمیلی چگونه مرزهایی هستند؟ توضیح دهید. ( خرداد 84 )

4 . چرا شکل فشرده مناسب ترین شکل برای کشور ها محسوب می شود؟ سه دلیل ذکر کنید. ( شهریور 81 )

فصل هشتم :

1 . چه کشوری در تجارت خارجی خود دارای موازنه ی منفی است؟( خرداد 85 )

2 . چرا در سیستم کشاورزی معیشتی یا سنتی میزان تولید و سود پائین است؟   ( شهریور 81 )

تهیه کننده : محمد تاجیک سرگروه جغرافیای مدارس جمهوری اسلامی ایران در قطر

وجه تسمیه قطر و شهر دوحه

وجه تسمیه قطر و شهر دوحه

 وجه تسمیه قطر

* نام قطر را نوعی فروش ( خرید و فروش در بازار) که در این سرزمین معروف بوده ذکر کرده اند و علت شناخته شدن قطر بدین اسم این می باشد که یکی از بازارهای مشهور در دنیای عرب در زمان قدیم بوده است.  برای این نوع فروش دو تفسیر لغتی وجود دارد:

1- هنگامی که مقدار زیادی خرما یا کالای دیگری می خریدند ، مقدار کمی از آن باقی می ماند و وزن نمی شد و  به حساب نمی آمد که  به این مقدار کم  مقاطره ( ریشه کلمه قطر ) گفته می شد. مقاطره به معنای وزن کردن اشیا بر مبنای یک مقیاس تخمینی است که قبلا توسط شخص انجام گرفته و برمبنای آن سایر اشیا را به طور حدسی وزن می زدند.

2- گفته شده است شخصی نزد دیگری رسید و گفت چقدر خرما داری بطور تخمینی ( بدون وزن و ظرف خاص اندازگیری)گفت : به قدر قطاری از شتر که دنباله ی یکدیگر می روند در بعضی از روایات وجود دارد که قطر محل خرید و فروش شتر نیز بوده است اما واقعیت آن است که قطر مرکز خرید و فروش یکی از بهترین انواع خرما بنام خرمای هجر بوده است، همچنان که  بازار انواع کالا بوده است،کالاهایی مثل مروارید که به مروارید قطری معروف بوده است و همچنین بازاری برای فروش و عرضه لباس های محلی با کیفیت  و  با رنگ قرمز و کناره های گلدوزی که داشته در تمام شبه جزیره عربستان مشهور بوده است.

* در تاریخ مربوط به صدر اسلام نیز از پسوند قطری برای شبث  پیامبرگرامی اسلام (ص) که از موی شتر سرخ بافته شده بود ، استفاده گردیده است . (شبث عبایی است که اعراب آن را به صورت زینت یا  برای رفع سرما به کار می بردند. )

ابن اثیر در کتابش « النهایه فی غریب الحدیث و الأثر» روایت می کند که رسول اکرم (ص) لباسی عربی  قطری می پوشید و عایشه همسر پیامبر نیز لباسی می پوشید که به لیاس قطری معروف بوده و 5 درهم قیمت آن بوده است.

نگاهی به وجه تسمیه شهر دوحه

موقعیت

شهر دوحه مرکز کشور قطر در شرق سرزمین اصلی قطر و در ساحل خلیج فارس واقع شده است . فاصله آن از خط استوا 25 درجه و 17 دقیقه شمالی است و فاصله از  نصف النهار مبدا 51 درجه و 30 دقیقه شرقی است. (تهران و دوحه تقریبا روی یک طول جغرافیایی قرار دارند به همین خاطر لحظه ظهر هر دو شهر یکی است، البته زمان طلوع و غروب خورشید در آنها به دلیل تفاوت عرض جغرافیایی یکی نیست. )

    پیش روی آب خلیج فارس در داخل خشکی کشور قطر باعث به وجود آمدن شکل های مختلفی گشته که به نام های محلی خور ، دوحه و خلیج خوانده می شوند.

خور

     زبانه هایی از آب دریا که در خشکی پیش روی کرده و مستطیل شکل هستند . مانند خورالعدید در جنوب شرقی قطر، خور شهر الخور در شمال غربی کشور ، و خور الذخیره در شمال غربی شهر الخور  
 دوحه

     زبانه هایی از آب دریاست که در خشکی پیشرفت کرده ودایره شکل هستند. مانند دوحه شهر الدوحه ، مرکز کشور، در شرق قطر و دوحه الحصین، دوحه فشاخ، دوحه اسیود ، دوحه ام ماء و دوحه بن رحال در غرب سرزمین قطر .

خلیج

    زبانه هایی از آب دریا که به داخل خشکی حرکت کرده و وسعت آنها بیشتر از خورهاست و مانند دوحه ها   دایره ای شکل نیستند . از مهمترین آنها  خلیج ذکریت در غرب و خلیج سلوا  در جنوب غربی قطر را می توان نام برد .

عرب ها به پیشرفتگی آب دریا در خشکی(خلیج) که به شکل گرد باشد ، دوحه می گویند.نمونه این خلیج ها در کویت و دیگر کشور های عرب زبان ، با همین نام نیز وجود  دارد.

از آنجا که شهر دوحه در کنار خلیج گرد و نیم دایره (دوحه ) شکل گرفته ، خیابان های اصلی آن به تبع از خیابان ساحلی (کورنیش) ، حالت دایره ای دارند. غیر از کورنیش شش خیابان نیم دایره ایی اصلی دیگر در شهر دوحه کشیده شده است که به آنها طریق الدایری می گویند.(آنها به عربی و شماره مشخص شده اند: طریق الدایری الاول ، .... ، طریق الدایری السادس . به زبان انگلیسی نیز رینگ خوانده می شوند ،رینگA   تا .... رینگ F  ، معادل فارسی آنها را می توان خیابان کمر بندی نامید. )  سایر خیابان ها به شکل خطوط  شعایی  این نیم دایره ها را قطع می کنند.

نمایی از مناره اوقاف- شهر دوحه

دوحه امروز

بنابر آمار سرشماری سال 2004 جمعیتی بالغ بر 340 هزار نفر در وسعتی حدود 158 کیلومتر مربع در شهر دوحه زندگی می کنند.از نظر وسعت محدوده شهرداری (بلدیه )، دوحه کوچکترین و پر جمعیت ترین منطقه در تقسیمات اداری کشور قطر است. کشور قطر دارای 10 منطقه دارای شهرداری است که مجموع آنها شامل 90 محله تابع است که همه محلات به ترتیب از یک شماره گذاری شده اند.

 تراکم نسبی جمعیت 2141 نفر در هر کیلومتر مربع  می باشدکه در حد بالایی می باشد . جمعیت آن در سال 2006 به 370 هزار نفر بالغ گشته، شهر الریان که در نزدیکی دوحه قرار دارد در این سال با حومه خود حدود 317 هزار نفر جمعیت داشته و دومین شهر بزرگ قطر محسوب می شود.

شهر دوحه شامل 57 منطقه است .مناطق شهر دوحه مانند مناطق شهرهای ایران نیست بلکه فاصله بین خیابان های اصلی شهر که در واقع یک محله هستند به عنوان یک منطقه شناخته می شوند و همگی تابع یک شهرداری مرکزی هستند و در مناطق آن ، شهرداری منطقه وجود ندارد.

پرچمعیت ترین محلات این شهر عبارتند از :

1- المطار القدیم (منطقه 45 ) با حدود 33 هزار نفر جمعیت

2- ام غویلینه ( منطقه 27 ) با حدود 20 هزار نفر جمعیت

3- مدینه خلیفه جنوبی (منطقه 34 ( با 20 هزار نفر جمعیت

4- المنصوره و بن درهم  ( منطقه 25 ) با 19 هزار نفر جمعیت

5- نجمه (منطقه 26 ) با 17 هزار نفر جمعیت

این محلات ، محلات قدیمی مرکز و جنوب شهر دوحه هستند . محلات جدید بیشتر در شمال  وغرب شهر قرار دارند و غالب آنها کم جمعیت می باشند.

از نظر اهمیت نیز محله های الدیوان ، الجسره ، الدفنه ، الحی الدبلماسی ، جامعه قطر ، الاصمخ ، النجاده ، البدع ، المیناء ، السواق الجیده ،مطار الدوحه الدولی به دلیل استقرار مراکز مهم سیاسی ، ارتباطی ،اداری و بازرگانی  دارای اهمیت زیادی هستند.

با توسعه شهر دوحه بن سمت غرب ، این شهر به شهر الریان متصل شده به طوری که تشخیص مرز دو شهر به صورت عادی امکان پذیر نیست  ( مثل شهر تهران و شهر ری) و تنها در امور اداری این امر مشخص می شود .

نمایی از نماد صدف و مروارید در کورنیش دوحه

اماکن دیدنی دوحه

کورنیش شهر دوحه ، موزه قطر ، موزه هنرهای اسلامی ، قلعه دوحه (کوتkoot ) ، قلعه الوجبه ، خانه سنتی ( بیت التقالید شعبیه ) ، قهوه خانه سنتی (المقهی الشعبی) ، باغ وحش ، شهر بازی علاءالدین ، نادی دیبلماسی( مرکز تفریحی و ورزشی دیپلماسی) ، نمایشگاه بین المللی دوحه ، فروشگاه ها و مراکز تجاری و رستورانها

نمونه سوال درس علوم زمین (۲)

نمونه سوال درس علوم زمین (۲) جبرانی  ۲۰ نمره ای

۱  - ناپیوستگی آذرین پی را توضیح دهید؟

2 - درستی یا نادرستی هریک ازجملات زیر رابا ذکر دلیل بنویسید:

الف-همه سنگ های لایه لایه، رسوبی هستند.    ب-لبه تیز ریپل مارک ها متقارن همیشه به سمت بالای لایه قرار می گیرند.

3- هرگاه از عنصر رادیواکتیو موجود در یک استخوان ۴/۱باقی مانده باشد و نیمه عمر آن عنصر 5730 سال باشد سن استخوان را محاسبه کنید

4- سنگواره های راهنما چه خصوصیاتی دارند؟(چهار مورد)

5- واحدهای سنگی چینه شناسی را فقط نام ببرید؟

6- هریک از جملات زیر معرف یک فسیل میباشد، آنها را مشخص کنید.

الف:بدنی متشکل از سر و سینه ودم داشته است.   

 ب:از مهمترین بازوپایان در پالوزوییک بوده است.

ج:قدیمی ترین پرنده که دندانهای کوچک داشته است.   

 د:وجود این نمونه از روزن داران در رسوبات ،معرف دوران سنوزوییک است.

7- کامل کنید:

الف- در تشخیص لایه های چینه شناسی، از دومعیار، یعنی نوع............ و جنس سنگ ها کمک می گیرند.

ب- مناطق وسیع بیرون زدگی سنگ های پرکامبرین به نام.................... را در اغلب قاره ها می توان یافت.

8- محاسبه کنید،اگر در فرض فاصله ی سیار ه ای تا خورشید 4 برابر شود زمان یک بار گردش آن به دور خورشید چند برابر می شود؟

9- الف - اولین بار چه کسی فاصله دقیق ماه تا زمین را مشخص کرد؟

ب-  چرا فاصله ماه تا زمین هر لحظه تغییر می کند؟

10- دنباله دار را با ذکر مثال تعریف کنید؟

11- نحوه تولید انرژی در خورشید چگونه است؟توضیح دهید؟

12- منظور از منطقه البروج چیست؟

13- مقدار نوری که از یک ستاره به ما می رسد تابع دو عامل است ،آن ها راذکر کنید؟

14- مقیاس را تعریف کنید وانواع روش های نشان دادن آن را ذکر کنید؟

15-  الف- اساس کار تهیه نقشه زمین شناسی چیست؟

ب- دقت یک نقشه زمین شناسی به چه عواملی بستگی دارد؟

16- کنتاکت چیست و در نقشه زمین شناسی همبری واحد های سنگی واضح  را چگونه نشان می دهند؟

17- چین افقی وگسل قائم را در نقشه زمین شناسی چگونه نمایش می دهند؟

18- نفت گیرها باید چه شرایطی داشته باشند؟(دو مورد)

19-  سنگ مادر را تعریف کنید ومهاجرت اولیه نفت را توضیح دهید؟

20- استفاده از انرژی باد چه محدودیتهایی دارد؟

کشور های اطراف دریای خزر

 کشور های اطراف دریای خزر

در نقطه تلاقی خاورمیانه، اروپا و آسیا، دریای خزر بیابانهای سرد و قاره‌ای و نیمه بیابانها در شمال و شرق، مناطق کوهستانی و کوههای گرم‌تر در جنوب و جنوب غرب را دربرمی‌گیرد.

زمین‌های باتلاقی ساحلی خزر، شامل تالاب‌های شور و کم عمق است که بیش از 400 گونه منحصربفرد از انواع پرندگان و گونه‌های زیستی را به آنجا جذب می‌کنند.به عنوان بزرگترین حجم آب محصور در خشکی  دریای خزر که بوسیله کشورهای آذربایجان، ایران، قزاقستان، روسیه و ترکمنستان احاطه شده ، زیستگاهی برای Osyester مشهور ( واژه روسی برای ماهی استروژن ) است که منبع اصلی خاویار می‌باشد.

اگرچه تولید و توسعه نفت در آذربایجان از 100 سال پیش آغاز شده است، اما فروپاشی اتحاد شوروی همزمان کشف ذخایر جدید و قابل ملاحظه گاز و نفت در منطقه خزر، منجر به افزایش علاقه‌مندی ( شامل نگرانی در مورد محیط زیست ) در ناحیه شد.گو این که افول اقتصادی که با تجزیه اتحاد شوروی همراه بود، تولیدات صنعتی و نتیجتاً جریان مواد آلوده کننده به درون خزر را در منطقه کاهش داده است، اما سال‌ها غفلت و کوتاهی دریای خزر را در یک موقعیت مخاطره‌آمیز زیست محیطی قرار داده است.بیش از نیمی از جمعیت روسیه و بیشتر صنایع سنگین فاضلاب خود را به ولگا می‌ریزند و این رودخانه نتیجتاً به دریای خزر وارد می‌شود.

استخراج نفت و مجتمع‌های تصفیه(خانه) در باکو و سوم گائیت در آذربایجان منابع اصلی آلودگی زمینی هستند، و حوزه‌های نفتی ساحلی ، پالایشگاهها، و ماشین‌آلات پتروشیمی، مقادیر عظیمی ضایعات سمّی ، مواد بازیافت و نشت نفت را به دریا می‌ریزند.

علاوه براین ما ضایعات جامد و مایع رادیواکتیوی که نزدیک نیروگاه هسته‌ای ”گویرفسکایا“ در قزاقستان برجای گذارده می‌شوند، دریای خزر را آلوده می‌کنند.

استخراج نفت و مجتمع‌های تصفیه(خانه) در باکو و سوم گائیت در آذربایجان منابع اصلی آلودگی زمینی هستند، و حوزه‌های نفتی ساحلی ، پالایشگاهها، و ماشین‌آلات پتروشیمی، مقادیر عظیمی ضایعات سمّی ، مواد بازیافت و نشت نفت را به دریا می‌ریزند.

استخراج نفت و مجتمع‌های تصفیه(خانه) در باکو و سوم گائیت در آذربایجان منابع اصلی آلودگی زمینی هستند، و حوزه‌های نفتی ساحلی ، پالایشگاهها، و ماشین‌آلات پتروشیمی، مقادیر عظیمی ضایعات سمّی ، مواد بازیافت و نشت نفت را به دریا می‌ریزند.

هم چنانکه فعالیت‌های اقتصادی در منطقه دوباره افزایش می‌یابد، انتظار می‌رود تخلیه‌های سابق و سطوح آلودگی گسترده مجدداً از سرگرفته شده، و به دنبال آن آلودگی دریا و به خطر افتادن زندگی ساکنین منطقه محتمل می‌باشد.

علاوه براین ما ضایعات جامد و مایع رادیواکتیوی که نزدیک نیروگاه هسته‌ای ”گویرفسکایا“ در قزاقستان برجای گذارده می‌شوند، دریای خزر را آلوده می‌کنند.

هم چنانکه فعالیت‌های اقتصادی در منطقه دوباره افزایش می‌یابد، انتظار می‌رود تخلیه‌های سابق و سطوح آلودگی گسترده مجدداً از سرگرفته شده، و به دنبال آن آلودگی دریا و به خطر افتادن زندگی ساکنین منطقه محتمل می‌باشد.

تاثیر مواد آلوده کننده روی سلامتی انسان قابل اندازه‌گیری است، و صید ماهی استروژن خزر به نحو چشمگیری در سالیان اخیر، از 30000 تن در 1985  به 13300 تن در 1990 و سپس به 2100 تن در 1994 کاهش یافته است. بنابراین، احتیاج مبرم به توجه جدی به آلودگی محیط زیست خزر بوسیله صنایع سنگین، کشاورزی، محصولات نفتی و نیروگاهها می‌باشد.

 ایران

ایران دومین تولیدکننده بزرگ نفت اوپک است که 9 درصد ذخایر نفت دنیا و 15 درصد منابع گاز آن را داراست. به علاوه ایران نقش استراتژیک در حفظ امنیت منطقه داراست.

جمهوری اسلامی ایران از شمال به دریای خزر و کشورهای ترکمنستان ، آذربایجان و ارمنستان و از مغرب به ترکیه و عراق و از مشرق به افغانستان و پاکستان و از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان محدود است. پایتخت آن تهران و مساحت آن 195/648/1 ک.م است. جمعیت آن (طبق آمار 1997) 000/305/62 نفر و زبان رسمی کشور فارسی است. واحد پول آن ریال است. نژاد نیمی از مردم فارس و بقیه ترک ، کرد ، گیلکی و لر می‌باشد. دین آن اسلام اثنی‌اعشری می‌باشد.

 

 تاریخچه :

اقتصاد ایران که به سختی متکی به درآمد حاصل از صادرات نفت است(حدود 80 درصد کل درآمدهای صادراتی، 40 تا 50 درصد بودجه دولتی و 10 الی 20 درصد تولید ناخالص ملی) ، در طی سالهای 1998 و اوائل 1999 ضربه سختی از سقوط قیمت نفت خورد، اما پس از آن با افزایش قیمت نفت تا حد زیادی بهبود یافت. در سال 2000 تولید ناخالص ملی در حدود 5 الی 9/5 درصد رشد یافت، در 2001 انتظار می‌رود اندکی کاهش پیدا کند. اما هنوز با نرخ 4/4 درصدی سرپا ومقاوم است. اقتصاد ایران به طور نامطلوبی از دومین سال متوالی خشکسالی و اثر آن بر روی بخش کشاورزی تاثیر پذیرفته است.

از سوی دیگر تورم در حد بالایی حدود 14 درصد باقی مانده است. در فوریه 2001 ، حکومت ایران یک بودجه 56 میلیون دلاری را برای سال مالی ایرانی آینده پذیرفت (که از 21 مارس شروع می‌شود) در سال 2001 انتظار می‌رود درآمد صادرات نفت ایران به 8/22 میلیون دلار برسد که اندکی کمتر از 6/23 میلیون دلار در سال 2000 خواهد بود.

ایران فشارهای مربوط به بودجه ، رشد سریع جمعیت جوان که با محدودیت‌های شغلی و سطح بالای بیکاری روبرو هستند، روبروست.

برای حل معضلات اقتصادی دولت ایران نوعی واگذاری به بخش خصوصی و تجدید ساختارهای دیگر و اقدامات گوناگونی را پیشنهاد کرده است. سرانجام ایران درصدد پیوستن به سازمان تجارت جهانی می‌باشد.

 ترکمنستان

ترکمنستان برای بازار انرژی دنیا مهم است زیرا بیش از 100 تریلیون فوت مکعب ذخایر گاز طبیعی دارد. همچنین با دریای خزر که ذخایر اصلی نفت و گاز را داراست، هم مرز است.

جمهوری ترکمنستان در شرق دریای خزر واقع است. از شمال و شمال شرق با کشورهای قزاقستان و ازبکـستان ، از جنوب با ایــران و افغانستان هم مرز است. پایتخت آن عشق‌آباد و مساحت آن 100/488 کیلومترمربع است.

جمعیت آن (طبق آمار 1997) 000/695/4 نفر و زبان رسمی کشور ترکمنی و واحد پول آن منات ترکمنستان است. نژاد اکثریت مردم ترکمن و دین اکثریت غالب با مسلمانان سنی است.                                             

تاریخچه :

ترکمنستان، یک کشور عمدتاً بیابانی آسیای مرکزی است که پنجمین ذخایر گاز طبیعی دنیا و ذخایر قابل ملاحظه‌ نفت را داراست. بدنبال فروپاشی اتحاد شوروی ترکمنستان از یک کاهش چشمگیر تولید ناخالص ملی ضربه خورد، اگر چه کمتر از دیگر ایالت‌های شوروی سابق، بدلیل اینکه اقتصادش از قیمت بالای نفت و گاز و یک افزایش ناگهانی در واحد پولی رایج کشور، بهره گرفت.

اقتصاد ترکمنستان، که برپایه نفت، گاز طبیعی و کتان (پنبه) استوار است، از زمان استقلال در سال 1991 تا 1998 رو به نقصان داشته است، از جمله یک کاهش عظیم 9/25 درصدی در 1997 زمانیکه شرکت عظیم روس گازپروم از دسترسی ترکمنستان به شبکه خط لوله‌اش بدنبال مناقشه پرداخت دستمزد جلوگیری کرد. در همان زمان، شبکه خط لوله روسیه تنها گزینه صادرات گاز ترکمنستان بود. در 1998 اقتصاد ترکمنستان رو به بهبودی نهاد در 1999 و 2000 ، بوسیله صادرات گاز و افزایش قیمت گاز ونفت در جهان تقویت شد و اقتصاد ترکمنستان به ترتیب تا 12 و 17 درصد رشد یافت.

 قزاقستان

قزاقستان ذخایر نفت و گاز قابل ملاحظه‌ای دارد، اخیراً با بازگشایی خط لوله نفت تنگیز- نوروسیک این کشور شروع به بهره‌برداری و استفاده از توان صادراتی عظیم خود می‌نماید. با پیش‌بینی دستیابی به بیش از 10 بیلیون بشکه نفت در حوزه‌های ساحلی “کاشگان” قزاقستان می‌تواند یکی از تولیدکنندگان اصلی نفت جهان در دهه آینده باشد.   

 

پیشینه کلی

به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در 1991 ، قزاقستان تازه استقلال یافته ، به رهبری رئیس جمهور نوروسلطان نظربایف ، به دنبال رکود شدید اقتصادی ؛ ضرورت کاهش تولیدات صنایع سنگین قدیمی کشور را احساس نمود.

رکود اقتصادی تا 1995 ادامه یافت، زمانی که آهنگ اصلاحات اقتصادی و واگذاری به بخش خصوصی سرعت یافت، و این ناشی از دگرگونی اساسی در واگذاری امتیازات به بخش خصوصی بود.

اقتصاد قزاقستان مجدداً در سال 1998 با یک کاهش 5/2 درصدی در رشد تولید ناخالص ملی، رو به کاهش نهاد. این امر ناشی از تأثیرات بحران مالی آسیا در سال 1997، سقوط قیمت‌های نفت و بحران مالی روسیه در اگوست 1998 بوده است.

افزایش قیمت نفت در 1999 ، ‌با یک برداشت خوب غلات و کاهش به هنگام نرخ رسمی رایج کشور به هم پیوست و اقتصاد این کشور را از رکورد بیرون کشید. قزاقستان در سال 1999 رشدی معادل 7/1 درصد داشته است.

 روسیه

روسیه برای بازار انرژی جهان مهم است،‌ زیرا این کشور بزرگترین ذخایر گاز طبیعی، دومین ذخایر زغال سنگ و هشتمین ذخایر نفت جهان را داراست. هم‌چنین روسبه بزرگترین صادر کنندة‌ گاز طبیعی ، دومین صادر کنندة نفت و دومین مصرف کنندة‌ انرژی در جهان است.

جمهوری فدراتیو روسیه از شمال با اقیانوس منجمد شمالی، از غرب با دریای ..... و دریای اختسک ، از شرق با کشورهای فنلاند، استونی، روسیه سفید و اوکراین ؛ از جنوب با گرجستان، آذربایجان قـزاقستان ، دریـای خـزر، مغولستان و چیـن هم مرز است. پـایتخت آن مسکو و مساحت آن   400/075/17 کیلومترمربع است. جمعیت آن (طبق آمار 1997) 000/231/147 نفر و زبان رسمی کشور روسی است. واحد پول آن روبل است. نژاد اکثریت مردم روس سفید و بقیه تاتار، اوکراینی، چوواش و پاشقیر است. دین کشور مسیحی ارتدوکس و کاتولیک است.

 پیشینه ( تاریخچه)

اقتصاد روسیه در بهترین وضعیت خود پس از فروپاشی اتحاد شوروی از ده سال پیش تاکنون بوده است. کاهش شدید برابری روبل، به دنبال بحران مالی اوت 1998 موجب افزایش قابلیتهای رقابتی صادرات روسیه گردید . در پی افزایش شدید قیمت نفت در 2000-1999، به موازات افزایش ثبات سیاسی به دنبال انتخاب ولادیمیر پوتین به عنوان رئیس جمهور در مارس 2000، روسیه بیشترین رشد اقتصادی را داشته است. تولید ناخالص ملی روسیه (Gop) در 2000 رشد 3/8 درصدی داشته است.

اقتصاد روسیه در بهترین وضعیت خود پس از فروپاشی اتحاد شوروی از ده سال پیش تاکنون بوده است. کاهش شدید برابری روبل، به دنبال بحران مالی اوت 1998 موجب افزایش قابلیتهای رقابتی صادرات روسیه گردید . در پی افزایش شدید قیمت نفت در 2000-1999، به موازات افزایش ثبات سیاسی به دنبال انتخاب ولادیمیر پوتین به عنوان رئیس جمهور در مارس 2000، روسیه بیشترین رشد اقتصادی را داشته است. تولید ناخالص ملی روسیه (Gop) در 2000 رشد 3/8 درصدی داشته است.

در این بین ، اقتصاد روسیه نسبت به نوسان قیمت انرژی در جهان فوق‌العاده حساس است. تحلیل‌گران معتقدند که کاهش قیمت نفت در سال 2001 می‌تواند برای اقتصاد روسیه منفی باشد. تورم در مه 2001 به 25% در سال رسید و تولید ناخالص ملی، هنگامی که پیش‌بینی می‌شد در 2001  رشد یابد، اکنون به 7/4% کاهش یافته است. مشاور اقتصادی رئیس جمهور پوتین ،‌آندره ایلاریونف ، علناً دولت را جهت به هدر دادن ثروت عظیم نفتی به باد انتقاد گرفت ، با اشاره به اینکه امتیاز نخست می‌توانست بسیار بهتر مدیریت شود.

منابع می‌گویند اظهارات ایلاریونوف ناشی از نگرانی‌ است که در مورد وقفه در اصلاحات ساختاری به علت شعف ناشی از درآمدهای نفتی است.

 آذربایجان

آذربایجان بدلیل ذخایر نفت و گاز طبیعی خود توجه بین‌المللی را به سوی خود جلب نموده است.

سرمایه‌گذاران خارجی برای توسعه منابع نفت و گاز در حوزه دریای خزر به آذربایجان کمک می‌کنند، و احداث خطوط لوله جدید ممکن است در دهة آینده این کشور را به یکی از صادرکنندگان مهم انرژی تبدیل نماید.

جمهوری آذربایجان از شمال با روسیه و گرجستان، از شرق با دریای خزر، از غرب با ارمنستان و از جنوب با ایران هم مرز است.

پایتخت آن باکو و مساحت ان 600 86 کیلومتر مربع است. جمعیت آن (طبق آمار 1997) 7617000 نفر و زبان رسمی کشور آذری است. واحد پول آن منات آذربایجان است. نژاد اکثر مردم آذری و بقیه روس، ارمنی و لزگی هستند. دین کشور اسلام است.          

 پیشینه کلی

آذربایجان، که اسقلالش را با فروپاشی اتحاد شوروی در 1991 بدست آورد، با مسائل بسیار زیادی در انتقال از یک اقتصاد تحت تسلط به یک اقتصاد بازار آزاد مواجه شد. از جمله این مشکلات می‌توان به از دست دادن بازارهای سنتی خود، نیاز به گسترش دادن اقتصادش، کنترل کاغذبازی‌های افراطی و گام کند اصلاحات ساختاری اشاره نمود. امید آذربایجان برای رشد اقتصادی آتی ، به پیشرفت موفقیت‌آمیز ذخایر عظیم نفت و گاز در منطقة دریای خزر متکی است. صادرات نفت خام و تولیدات نفتی بیش از 70 درصد صادرات آذربایجان را تشکیل می‌دهد و درآمدهای حاصل مربوط به نفت تقریباً 50% بودجه دولت را تامین می‌کند.

در 29 دسامبر 1999 رئیس جمهور علی‌اُف دستوری مبنی بر ایجاد یک صندوق نفت ملی صادر کرد که از وجوه بدست آمده از سرمایه‌گذاری‌های خارجی مربوط به نفت در داخل آذربایجان استفاده می‌نماید. با این وجود درگیری ناگورنو – قره‌باغ مانع بررسی پیشرفت اقتصادی است و کشور هنوز با تنگناهای مالی در چندین سال آینده مواجه است زیرا در‌آمدهای نفتی آذربایجان احتمالاً محدود به پنج سال آینده محدود خواهد بود.

قسمت اعظم زیربنای اقتصادی آذربایجان که در طی دورة جماهیر شوروی ساخته شده در شرایط نامناسبی قرار دارد.

نام خلیج فارس

نام خلیج فارس

در کهن ترین نامگذاری ها, دریای جنوبی ایران را نارمرتو ( Nar Marratu ) به معنای "رود تلخ" نامیده اند ؛ اما پس از مهاجرت آریاییان و حرکت آنها به جنوب کشور, قوم ایرانی پارس که حکمرانی خود را بر منطقه آغاز کرد, نام خود را به این دریا داد ؛ و از آن زمان, خلیج فارس در جهان نام آور شد.

در دوره هخامنشیان نام خلیج فارس (دریای پارس) شناخته شده بود. اسکندر مقدونی که به قصد تسخیر سرزمین های مشرق وارد سرزمین ایران شده بود, خود را به دریای پارس رساند و در آن کشتی رانی کرد. از مورخان یونانی، فلاویوس آریانوس ( Flavius Arrianus ) (قرن دوم میلادی) و همزمان با وی بطلمیوس و دیگران و نیز مورخان رومی از این دریا با نام پارس یاد کرده اند و این نام به زبان های فرانسوی, انگلیسی, آلمانی, ایتالیایی, روسی, ژاپنی, چینی, ترکی و عربی و جز اینها راه پیدا کرده است. اما در دوره اسلامی, از آغاز فتوحات تا کنون, همه مورخان و جغرافیدانان مسلمان (ایرانی و عرب و ترک), نام این خلیج را «بحر فارسی», «خلیج الفارسی», «خلیج فارس» و «دریای پارس» آورده اند. برپایه پژوهش استاد محمد جواد مشکور به ترتیب تاریخ حیات مؤلفان بزرگ, منابع متعدد زیر را می توان ارائه داد:

ـ ابن فقیه در کتاب البلدان (تألیف 279 ق.): بحر فارس

ـ ابن رسته در کتاب الاعلاق النفیسه (تألیف 290 ق.): خلیج الفارسی

ـ سهراب (قرن سوم هجری) در کتاب عجایب الاقالیم السبعه: بحر فارس

ـ ابن خردادبه (درگذشته 300 ق.) در کتاب المسالک الممالک: بحر فارس

ـ بزرگ بن شهریار در کتاب عجایب الهند (تألیف 342 ق.): بحر فارس

ـ اصطخری (درگذشته 346 ق.) در کتاب المسالک الممالک: بحر فارس

ـ اصطخری در کتاب الاقالیم: بحر فارس

ـ مسعودی (درگذشته 346 ق.) در کتاب مروج الذهب: بحر فارس

ـ مسعودی در کتاب التنبیه والاشراف: بحر الفارس

ـ ابن مطهر در کتاب البدء والتاریخ (تألیف 355 ق.): خلیج الفارس

ـ ابوریحان بیرونی (درگذشته 440 ق.) در کتاب التفهیم: خلیج پارس ـ دریای پارس

ـ ابوریحان بیرونی در کتاب قانون المسعودی: دریای فارس

ـ ابوریحان بیرونی در کتاب تحدید نهایات الامانی: بحر فارس

ـ ابن حوقل در کتاب صورة الارض (تألیف 367 ق.): بحر فارس

ـ مؤلف ناشناخته حدود العالم من المشرق الی المغرب (تألیف 372 ق.): خلیج فارس ـ دریای پارس

ـ مقدسی در کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم (تألیف 375 ق.): بحر فارس

ـ محمد بن نجیب در کتاب جهان نامه (تألیف قرن چهارم): بحر پارس

ـ ابن بلخی در کتاب فارسنامه (تألیف حدود 500 ق.): بحر فارس

ـ طاهر مروزی در کتاب طبایع الحیوان (تألیف حدود 514 ق.): الخلیج الفارس

ـ شریف ادریسی (درگذشته 560 ق.) در کتاب نزهة المشتاق: بحر فارس

ـ یاقوت حموی (درگذشته 626 ق.) در کتاب معجم البلدان: بحر فارس

ـ زکریای قزوینی (درگذشته 682 ق.) در کتاب آثار البلاد: بحر فارس

ـ زکریای قزوینی در کتاب عجایب المخلوقات: بحر فارس

ـ انصاری الدمشقی (درگذشته 727 ق.) در کتاب نخبة الدهر: بحر فارس

ـ ابوالفداء (درگذشته 732 ق.) در کتاب تقویم البلدان: بحر فارس

ـ شهاب الدین احمد نویری (درگذشته 733 ق.) در کتاب نهایة الارب: خلیج فارس

ـ حمدالله مستوفی قزوینی (درگذشته 740 ق.) در کتاب نزهة القلوب: بحر فارس

ـ ابوحفص ابن الوردی (درگذشته 749 ق.) در کتاب خریده العجایب: بحر فارس

ـ ابن بطوطه (درگذشته 777 ق.) در کتاب مشهور به رحله: بحر فارس

ـ قلقشندی (درگذشته 821 ق.) در کتاب صبح الاعشی: بحر فارس

ـ حاجی خلیفه (درگذشته 1067 ق.) در کتاب جهان نما (ترکی): بحر فارس

ـ شمس الدین محمد سامی در قاموس الاعلام (قرن سیزدهم هجری): خلیج بصره

ـ البستانی در دایرة المعارف البستانی (طبع 1883 م.): الخلیج العجمی

بدین سان, تا عصر حاضر, نام دریای جنوبی ایران, «خلیج فارس» بوده است و در این باره شک و شبهه ای وجود ندارد.

از برنامه های بی.بی.سی در روز شنبه 20 نوامبر 2004 میلادی شنیده شد که مؤسسه آمریکایی «نشنال جئوگرافیک» که به لحاظ علمی در دانش جغرافیا و رشته های وابسته به آن, از اعتبار جهانی نزدیک به یک قرن برخوردار است, در اطلس تازه خود تغییرات بسیاری پدید آورده, از آن میان در داخل پرانتز در برابر خلیج فارس واژه مجعول «خلیج عربی» را گنجانده است. آقای آلن کارول, مدیر تدوینگران اطلس مزبور, توضیح داده است که "سیاست مؤسسه نشنال جئوگرافیک در ثبت نام مکانها, سیاست «دوفاکتو» است ؛ یعنی براساس نامهایی که در عمل به کار می رود تصمیم گرفته می شود."

آقای کارول ضمن اذعان به کاربرد این نام در پاره ای از کشورها تصریح کرده است: نام «خلیج فارس» در اطلس نشنال جئوگرافیک همچنان به عنوان نام اصلی این خلیج به کار خواهد رفت و دلیل دیگری که نام خلیج عربی هم در این اطلس گنجانده شده این است که کسانی که از این نام به عنوان کلید واژه در جست و جوهای اینترنتی استفاده می کنند, بتوانند اطلاعات مورد نیاز خود را بیابند.

البته این امر نوعی "توجیه سیاسی" است و جنبه منطقی و علمی اطلس نگاری ندارد.

اطلس یاد شده نه تنها نامهای جزایر ایرانی را تغییر داده و برپایه خواست ساکنان برالعرب نوشته است, بلکه درباره سه جزیره ایرانی تنب بزرگ و تنب کوچک (تمب ـ تپه, پشته) و ابوموسی (بوموسو ـ سرزمین سبز) اصطلاح «تصرف شده توسط ایران» ( Occupied by Iran ) را نیز اضافه کرده است. حال آن که بلندی های جولان ( Golan Heights ) که 40 سال پیش توسط قشون صهیونیستی اشغال گردید و اعتراض محافل صلح دوست جهان و جامعه عرب را پدید آورد, بخشی از اسرائیل (A Part of Israel ) شناخته شده و شگفتا که صدای اعتراض «العروبه» نیز به گوش نرسید. این امر خود نشان دیگری از جانبداری غیر واقع «اطلس ملی امریکا» در شناساندن نامهای جغرافیایی به شیوه علمی است.
عنوان نابهنجار و استعمار ساخته خلیج عربی توسط یک کارگزار انگلیسی به نام لرد چارلز بلگریو بر سر زبانهای اعراب افتاد. وی در سالهای 1928 تا 1957 میلادی (1307 ـ 1337 شمسی) پس از 30 سال اقامت در خلیج فارس و داشتن مشاغل سیاسی و مشاهده تمام مناطق این خلیج ایرانی از نزدیک و انجام تحقیقات میدانی و مطالعه و بررسی های متون و منابع قدیم و جدید بر بسیاری از ماجراهای خلیج فارس آشنایی یافت.
او در سال 1955 میلادی (1334 شمسی) کتابی با عنوان به بحرین خوش آمدید, در لندن انتشار داد و در آن کتاب از خلیج فارس با نام اصلی و واقعی و تاریخی آن یاد کرد. اما در سالهایی که فرمانروایی او در خلیج فارس روبه اتمام بود, برای نخستین بار در مجله عربی زبان «صوت البحرین» طی مقاله ای عنوان «خلیج العربی» را به کار برد. این امر در زمان اوج هیجانات «العروبه» کشـورهـای عـرب بـود و از این رو در پی شکست های جنگی از اشغالگران قدس و عقده گشایی های روانی ـ اجتماعی, دست آویزی گردید و روشنفکران و مبارزان عرب, حتی آنان که در صف نبرد با استعمار بودند, فریفته این توطئه استعماری شدند و ناآگاهانه یا مغرضانه اسیر جعلیات شدند.
بلگریو در سال 1966 میلادی (1345 شمسی) کتاب دیگری به نام «ساحل دزدان دریایی» انتشار داد و در آن کتاب بی آنکه سند و مدرکی ارائه دهد, نوشت: «خلیج فارس که اعراب آن را خلیج عربی می نامند.» در حالی که هرگز تا آن زمان, اعراب به خلیج فارس نام دیگری نداده بودند. اما او فریبکارانه, این واژه را به اعراب آموخت و اعراب که از استعمار عقده های فراوان داشتند و بی تردید, به حکومت سلطنتی ایران نیز دلبستگی نداشتند, غارت نفت یعنی همه هستی خلیج فارس را فراموش کردند. آنان دلخوش بودند که خلیج فارس را «خلیج العربی» بگویند و بنویسند.

العروبه, آن جنبش کور و نژادگرای بخشهای استعمار زده عربی نیز به گمان این که به پیروزی رسیده است, این واژه را اندک اندک به کار گرفت.
این جعل مزورانه که مقدمات آن از پیش پدید آمده بود, همچنین شرایطی را ایجاد کرد که در پی خروج انگلیسی ها, تحولاتی در خلیج فارس پدید آید. در سال 1971 میلادی (1350 ش.) شرایط جدایی بحرین از ایران فراهم گردید و مالکیت سه جزیره ایرانی ابوموسی, تنب بزرگ و تنب کوچک مورد ادعاهای جدید و نابجای شیخ نشین های برالعرب قرار گرفت.
ناگفته نماند که «دایره المعارف کمبریج» انگلستان نیز در سال 1996 میلادی (1375 شمسی), نام مجعول «خلیج عربی» را به جای نام اصلی و تاریخی خلیج فارس به کاربرد که هم اکنون آن مؤسسه نیز اعلام کرده است برپایه دستورالعمل سازمان ملل متحد در چاپ جدید نام «خلیج فارس» را به کار خواهد برد.
مؤسسه نشنال جئوگرافیک نیز در پی اعتراض های جهانی به ویژه ایرانیان در داخل و خارج کشور و مؤسسات رسمی و دولتی و سازمانهای ملی و بین المللی و احزاب و گروههای گوناگون بر آن شد تا اشتباه علمی (و سیاسی) خود را با حذف نام جعلی «خلیج عربی» در اطلس اینترنتی مرتفع کند. این مؤسسه با ارائه تصویر جدید خلیج فارس در آخرین روز سال 2004 میلادی به جهانیان اعلام کرد: «نامی که بیش از هر چیز برای این خلیج رایج بوده و در طول تاریخ به کار رفته خلیج فارس است».
در مورد سه جزیره ایرانی تنب بزرگ و تنب کوچک و ابوموسی نیز در نقشه پیشین عبارت «اشغال شده توسط ایران و مورد ادعای امارات» نوشته شده بود که در نقشه جدید, حذف شده و رئیس این مؤسسه طی نامه ای از مقامات ایرانی عذرخواهی کرده است.
(به نقل از کتاب خلیج فارس (از مجموعه از ایران چه می دانم) تألیف دکتر ناصر تکمیل همایون. چاپ چهارم, تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی, 1383.)
نام «خلیج فارس» ریشه در ژرفای تاریخ و تمدن بشر دارد و تمدن بشر, از آغاز تا سال 1958, نام دیگری بر این دریا نشنیده بود.
سرهنگ عبدالکریم قاسم, در سال 1958, طی کودتایی در کشور عراق به حکومت رسید. وی هنوز از گرد راه نرسیده بود که داعیه رهبری دنیای عرب را به نمایش گذاشت. در راه این اندیشه بود که وی تاکتیک «دشمن تراشی برای تحریک احساسات عمومی ملی» را به کار گرفت و برای نخستین بار خلیج فارس را به نام جعلی «خلیج عربی» خواند. در آن هنگام, دنیای عرب به رهبری سرهنگ عبدالناصر در برابر «دشمن اسرائیلی» خود را سرگرم کرده بود. سرهنگ قاسم, در حقیقت, می خواست با تغییر نام «خلیج فارس» دشمن تازه ای از همسایه ایرانی برای اعراب بتراشد, به این امید که توجه عربها را از قاهره به بغداد و به رهبری خود علیه ایران منحرف سازد.
پیشینه این تلاش نامیمون در حقیقت به دهه 1930 باز می گردد ؛ به دورانی که سرچارلز بلگریو نماینده سیاسی بریتانیا در خلیج فارس, به عنوان مشاور امیر بحرین در خدمت استعمار بریتانیا بود. بلگریو, برخی دوایر محلی همانند اداره پست بحرین و خلیج فارس را تشویق کرد تا نام ساختگی «خلیج عربی» را مورد استفاده قرار دهند. این کار خیلی زود متوقف شد, چرا که آن هنگام با تجدید حیات تلاش های سیاسی گسترده دولت ایران در خلیج فارس مصادف بود.
در این شرایط, بریتانیا نمی توانست با اجرای سیاست دگرگون کردن نام خلیج فارس خود را در انظار بین المللی محکوم سازد و یا دشمنی های خود را با ایران در خلیج فارس آشکار کرده و سبب درگیری نظامی شود. به این دلیل, پرونده تشکیل شده از سوی بلگریو در لندن بسته و بایگانی شد.
در سال 1958 میلادی سرهنگ عبدالکریم قاسم در عراق کودتا کرد. وی در همان نخستین ماههای به دست آوردن قدرت, ادعای رهبری دنیای عرب را به نمایش درآورد و تاکتیک دشمن تراشی خارجی برای جلب اندیشه های عربی را به کار گرفت. آن هنگام, دنیای عرب به رهبری سرهنگ جمال عبدالناصر مصری در برابر دشمن اسرائیلی خود را سرگرم کرده بود. سرهنگ قاسم بر این گمان شد که با دگرگون کردن نام خلیج فارس و عربستان خواندن خوزستان, دشمن خارجی جدیدی از همسایه ایرانی برای اعراب بتراشد, تا توجه اعراب را از قاهره به بغداد و به رهبـری خـود علیـه ایران منحرف سازد. وی این بازی سیاسی با تاریخ و جغرافیا را دستاویز جدایی های ایرانی ـ عربی کرد ؛ اما از آنجا که کودتا و سیاستهای خشونت آمیز سرهنگهای بغداد, دوستی اعراب را جلب نکرد, تبلیغات «خلیج عربی» قاسم نیز خریداری میان اعراب پیدا نکرد. نه تنها کشور کویت که پیوسته در سایه و زیر فشار سیاسی بغداد زیسته است, قرارداد استقلال خود را در سال 1961 توأم با نام «الخلیج الفارسی» با بریتانیا امضاء کرد, بلکه دهها سند و نقشه از سال 1958 در عراق چاپ شد که خلیج فارس را به همین نام خوانده اند.
در سال 1963 میلادی روزنامه تایمز لندن, در گزارشی از تلاشهای ناسیونالیستی عربی سرهنگ ناصر, نام ساختگی «خلیج عربی» را درباره خلیج فارس به کار گرفت.

سرهنگ ناصر فراموش کرده بود که اندکی قبل, در آغاز جنجال پان عربیزم خود, دنیای عرب را «من المحیط الاطلسی الی الخلیج الفارسی» خوانده بود. او فراموش کرده بود که در مقدمه کتاب «فراخوانی بزرگ برای آزادی» (الدعوه التحریریه الکبری) که خود نوشته بود (قاهره, 1955), همه جا از «الخلیج الفارسی» نام برده است.
اگر چه تلاشهای سرهنگ ناصر برخی سیاست بازان دنیای عرب را با وی همداستان ساخت, ولی دانشگاهیان و اندیشمندان راستین در دنیای عرب هنوز هم در برابر این تلاش برای زیرپای گذاردن اصول پذیرفته شده بین المللی و تاریخی و جغرافیایی سر فرود نیاورده اند.
سازمان ملل متحد که از بیست و دو کشور عربی عضو دارد, حداقل در سه نوبت نام رسمی و تغییر ناپذیر دریای میان ایران و شبه جزیره عربستان را رسماً «خلیج فارس» اعلام کرد. نخست طی یادداشت شماره: AD 311/1 GEN مورخ پنجم مارس 1971 ؛ بار دوم طی یادداشت شماره: (C) UNLA 45.8.2 مورخ دهم اوت 1984 نام رسمی دریای جنوب و خاور شبه جزیره عربستان, «خلیج فارس» اعلام شد ؛ بار سوم, طی یادداشت شماره: ST/CS/SER.A/29 به تاریخ دهم ژانویه 1990 فارسی بودن نام خلیج فارس را تأیید کرد.
همچنین کنفرانس سالانه سازمان ملل درباره «هماهنگی در نامهای جغرافیایی» همه ساله فارسی بودن نام «خلیج فارس» را تأکید کرده است.

(به نقل از کتاب نام خلیج فارس در درازای تاریخ تألیف دکتر پیروز مجتهدزاده. مرکز مطالعات و تحقیقات دفاعی نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ؛ نشر سایه روشن, 1383 ).

دریاچه های ایران

دریاچه های ایران دریاچة گَهَر : در دامنة جنوبی اشتران‎کوه، دو دریاچة آب شیرین به نام گَهَر بالا و گَهَر پایین وجود دارد که از یکدیگر حدود 100 متر فاصله دارند. دریاچة پایینی بزرگ‎تر از بالایی است و فاصلة خطی دو دریاچه، حدود 1600 متر است . سطح دریاچة گَهَر در ارتفاع 2300 متری است و از شهرهای دورود، ازنا به ترتیب 850 و 430 متر بالاتر است. درازای گَهَر حدود 2100 متر و میانگین پهنای آن 355 متر و مساحت آن حدود 75/0 کیلومترمربع است (نبوی، 1364). اصلی‎ترین گسترة حوضة آبریز دریاچه، پهلوی جنوبی اشتران‎کوه یعنی «برآفتاب» با حدود 45 کیلومترمربع وسعت است. آب دریاچه محدود به آب‎های سطحی نیست و به نظر می‎رسد که بخشی از آب دریاچه، از چشمه‎های کف تأمین می‎شود. دریاچة گَهَر در دره‎ای به همین نام در پشت اشتران‎کوه شکل گرفته است در محل دریاچه تودة بزرگی از خاک و سنگ وجود دارد که چون سدی طبیعی در جلوی آبراهه‎های بالادره را گرفته و در نتیجه دریاچه به وجود آمده است. بنابراین، بنیاد دریاچه را همین تودة فروریخته و جنبش گسل‎های گَهَر و دورود تشکیل می‎دهد. زمان تشکیل این دریاچه دانسته نیست و نیاز به مطالعه دارد. دریاچة مهارلو : دریاچة مهارلو در حدود 18 کیلومتری جنوب خاوری شیراز قرار دارد. ارتفاع این دریاچه، 1460 متر از سطح دریا و بیشینة ژرفای آن 3  مترگودی است. به همین دلیل میزان تبخیر بالاست و بخشی از بستر آن را لایه‎ای از نمک می‎پوشاند و فقط در بخش‎های شمالی و مرکزی آن، آن هم با ژرفای خیلی کم (حداکثر 50 سانتیمتر) و شوری زیاد،آب وجود دارد. تأمین کنندة اصلی آب این دریاچه رودها و آبراهه‎هایی هستند که از شمال باختری و جنوب خاوری در آن تخلیه می‎شوند. مساحت آن در فصول مختلف متفاوت و تابع بارش‎های جوی است. جدا از تبخیر زیاد، نهشته‎های گچی سازند ساچون و دو گنبد نمکی واقع در خاور این دریاچه، در شوری بی‎اندازة آن تأثیر به سزایی دارند. دریاچة مهارلو در یک فرونشست ناودیس مانند با روند شمال باختری – جنوب خاوری، شکل گرفته که گسل جوان و لرزه‎ای سروستان از آن می‎گذرد. به نظر می‎رسد که حرکات این گسل به ویژه از زمان پلیستوسن پسین به بعد، موجب تشکیل این فرونشست ناودیس گونه شده باشد. به باور کرینسلی (1970) به دلیل نبود سواحل کهن یا پادگانه‎های بلند، امکان وجود دریاچه‎ای در زمان پیش از پلیستوسن کم است و اگر دریاچه‎ای هم وجود داشته، در نقاطی بوده که امروزه در حاشیة دریاچة فعلی قرار می‎گیرد. آب این دریاچه از نوع کلریدسدیم – منیزیم، سولفات سدیم(4SO 2Na ،  2 MgCl، NaCl ) است و  از نمک این دریاچه برای صنایع پتروشیمی استفاده می‎شود. در ضمن بالابودن پتاسیم و به ویژه منیزیم در شورابه‎های دریاچة مهارلو، امکان استحصال اقتصادی نمک‎های منیزیم به عنوان فرآوردة اصلی و پتاسیم  به عنوان محصول فرعی را امکان‎پذیر نشان می‎دهد (وزارت صنایع و معادن، 1381). دریاچة نمک : از این دریاچه به نام‎های دیگری همچون دریاچة نمک کاشان، دریاچة نمک قم، دریاچة قم، دریاچة آران و دریاچة مسیله، یاد می‎شود و نام دریاچة نمک بیشتر به کار می‎رود. انتخاب این نام به دلیل شوری بسیار زیاد دریاچه است به طوری که در فصل تابستان قطعات نمک بر روی آن شناور می‎شود. این دریاچه، با درازای 80 و پهنای 30 کیلومتر، یک فرونشست زمین‎ساختی است که در ارتفاع حدود 795 متر از سطح دریای آزاد تشکیل شده و فاصلة آن تا قم حدود 62 کیلومتر است. وسعت و شکل این دریاچه، متناسب با آب‎های تغذیه کننده و میزان بارندگی، تغییرات زیاد دارد و وسعت آن همراه با کفه‎های گلی پیرامون، حدود 1900 تا 2000 کیلومترمربع است. ولی با توجه به شکل و ریخت‎شناسی پیرامون، به نظر می‎رسد در زمان پلیوسن، دریاچة نمک وسعت بیشتری داشته و به احتمال گودی‎های پیرامون اشتهارد، ساوه، ایوانکی قم و کاشان را احاطه می‎کرد. بیش از 250 متر از رسوبات سخت نشدة زمان کواترنر در این دریاچه نهشته شده است که نشانگر زمان کواترنر پیشین تا زمان حال هستند (حفاری‎های شرکت ملی نفت ایران، 1960). دریاچة نمک در یک فرونشست کم ژرفای زمین‎ساختی تشکیل شده که پیرامون آن تعدادی گسل‎های اصلی و فرعی وجود دارد که بعضی از آنها مانند گسل‎های مرنجاب، راوند (بخشی از گسل کوشک نصرت – زفره)، سیاه‎کوه و دوازده امام، از گسله‎های جوان و فعال کواترنر به شمار می‎روند. این مجموعة گسل‎ها که دو روند متفاوت د‎ارند دریاچه را دربر گرفته تا در تشکیل دریاچه نقش داشته باشند. دریاچة هامون :  دریاچة هامون با حدود 1800 کیلومترمربع وسعت، بزرگ‎ترین حوضة دریاچه‎ای خاور ایران است که از سه حوضچة اصلی یوزک، صابری و هیرمند تشکیل شده که در فصول کم باران و در زمان بادهای 120 روزه از هم جدا و در زمان‎های پرباران، دریاچة واحدی را تشکیل می‎دهند. هیرمند در ایران، و بخشی از صابری در افغانستان است. رودها و آبراهه‎های زیادی به این دریاچه و باتلاق‎های اطراف آن تخلیه می‎شود که از میان آنها، رود هیرمند بیشترین آبدهی را دارد. از نگاه ریخت‎شناسی، دریاچه‎ها از سه بخش تشکیل شده‎اند: * دریاچه‎های دائمی، که بیشترین سطح را با ژرفای بیشینه حدود 11 متر دارد. * دریاچه‎های فصلی، که بصورت نوار به نسبت باریکی پیرامون دریاچه‎های دائمی قرار دارند. * کفه‎های گلی و باتلاق‎ها، که بیشتر در حاشیة خاوری و جنوب خاوری دریاچه‎ها توسعه دارند. از دیدگاه زمین‎شناسی، دریاچه یا مجموعة دریاهای هامون بخشی از بلوک ساختاری هیلمند (هلمند) افغانستان دانسته شده که در خاور گسل شمالی – جنوبی هریرود قرار دارد. اما داده‎های منطقه‎ای نشان می‎دهد که دشت زابل بخشی از فرونشست داری‎رود افغانستان است که نقاط پست آن مانند دریاچه‎های هامون، پایانه و محل انباشت بخشی از روان‎آب‎های هندوکُش و آبراهه‎های سرچشمه گرفته از خاک ایران است. دیگر دریاچه‎های ایران : تعدادی دریاچة به نسبت کوچک، در نقاط مختلف ایران وجود دارد که چندان شناخته شده نیستند و اطلاعات چندانی از آنها در دسترس نیست. دریاچه‎های زیر از آن جمله‎اند: دریاچة آب بوندار: این دریاچه در حدود 60 کیلومتری باختر تا شمال باختری شهرستان دهدز قرار دارد و از جمله دریاچه‎های آب شیرین کوهستانی ایران است که در یک فروافتادگی زمین‎ساختی قرار گرفته و از سطح دریا حدود 850 متر بلندی دارد. بیشینة درازای آن 2 کیلومتر و پهنای میانگین، 6/1 کیلومتر است. آب این دریاچه، به طور عمده از چشمه‎های کارستی زیر دریاچه و به مقدار کم از نهرهای کوچکی که در فصول پر باران آب دارند، تأمین می‎شود. دریاچة مور زرد زیلایی: این دریاچه در حدود 180 کیلومتری شمال باختری یاسوج و در ارتفاع 2180 متری از سطح دریا قرار دارد. برم‎مورزرد زیلایی و برم‎دلی‎بو نام‎های دیگر این دریاچه است. به نظر می‎رسد که این دریاچه از انواع کارستی باشد و آب آن از چشمه‎های کارستی و روان آب‎های سطحی تأمین ‎شود. دریاچة سیران‎گل: این دریاچه در جنوب دریاچة ارومیه و در کنارة باختری جادة ارومیه – مهاباد قرار دارد. فاصلة آن از ارومیه 85 کیلومتر است و در 20 کیلومتری شمال خاوری نقده قرار دارد. آب این دریاچه از رودهای فرعی و اغلب فصلی، تأمین می‎شود و به مقدار کمتر، چشمه‎های زیردریاچه‎ای نیز در این امر مشارکت دارند. بر خلاف دریاچة ارومیه که فوق اشباع از نمک است، این دریاچه از انواع شور می‎باشد. دریاچة قوری‎گل: این دریاچه در 18 کیلومتری شمال باختری بستان‎آباد تبریز قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 1890 متر است. آب این دریاچه بیشتر از رودها و آبراهه‎های فصلی و سیلابی و به مقدار کمتر از طریق چشمه‎های زیردریاچه تأمین می‎شود و شیرین است. دریاچة بَزَنگان: این دریاچه در بلندی‎های کپه‎داغ و در 130 کیلومتری جادة مشهد – سرخس قرار دارد. مساحت این دریاچة آب شیرین، حدود 80 هکتار و بیشینة عمق آن 12 متر است دریاچة شط‎تمی: این دریاچه یک دریاچة کوهستانی در کوه‎های زاگرس است که در نزدیکی کوه منار قرار دارد. راه ماشین‎رو ندارد و می‎توان از الیگودرز یا فریدونشهر، ابتدا به روستای دستگرد و بعد به دریاچه رسید. این دریاچه، به احتمال از منشأ چشمه‎های کارستی است و به دلیل قرارگیری در زون راندگی‎ها، ممکن است منشأ زمین‎ساختی داشته باشد. دریاچة شورابیل اردبیل: این دریاچه با مساحت تقریبی 64 کیلومترمربع در جنوب اردبیل قرار دارد و از دریاچه‎های شور است. بسترآن پوشیده از گل و لای و لجن سیاه‎رنگ است و نمک به ضخامت 5 تا 8 سانتی‎متر روی آن را می‎پوشاند. دریاچه یا برکة نئور اردبیل: این دریاچه در 48 کیلومتری جنوب خاوری اردبیل به طرف خلخال و در فاصلة 18 کیلومتری خاور جاده، در منطقة کوهستانی قرار دارد. مساحت کل دریاچه در حدود 1/2 کیلومترمربع و ژرفای متوسط آن حدود 3 متر است. در هنگام تابستان، به علت کم آبی، به دو دریاچة کوچک و بزرگ تقسیم می‎شود. آب آن شیرین است.

نمونه سوالات درس جغرافیا (2) سال سوم رشته ادبیات و علوم انسانی

نمونه سوالات درس جغرافیا (2) سال سوم رشته ادبیات و علوم انسانی

بر اساس امتحانات نهایی سال های مختلف و تفکیک فصل

فصل اول : ناحیه چیست ؟                                              (بارم  75/2نمره)

1) یکی از تعاریفی راکه در باره « ناحیه » ارائه شده است . بنویسید.(خرداد81 ، خرداد83).

2) در تعاریف مربوط به« ناحیه» بر روی دو نکته تاکید می شود ، این دو نکته را بنویسید. (خرداد82،شهریور85).

3 ) « ناحیه بندی » را تعریف کنید.(دی 82). (دی 83)

4 ) عامل تمایز در واحدهای جغرافیایی چیست؟(دی80).

5 ) با در نظر گرفتن تعاریف « ناحیه » به چه نتایجی دست می یابیم ؟( شهریور 83).

6) از مدارهای10درجه شمالی و60 درجه شمالی کدام یک انرژی بیشتری را در واحد سطح دریافت می کند؟چرا؟( شهریور 83)

7 ) علت تفاوت دما در عرض های مختلف جغرافیایی چیست؟(خرداد81 ، شهریور 81).

8 )پوشش گیاهی از استوا به سمت قطبین زمین چه تغییری می کند؟(خرداد85)

9) سه ناحیه متفاوت از نظر دما بر روی کره ی زمین وجود دارد، آن ها را ذکر کنید.(شهریور84).

10 )کوپن بر اساس کدام معیارها نواحی آب وهوایی جهان را تقسیم بندی کرد؟ نام ببرید. (شهریور 82 ،  خرداد84 ).

11 )در تقسیم بندی آب و هوایی کوپن هریک از علامتهایB ، E ،C نمایانگر چه نوع آب و هوایی است؟(خرداد83)

12) اکوسیستم را تعریف کنید.(دی80 ، خرداد84،خرداد85 ).

13 ) در تشکیل خاک چه عواملی دخالت دارد؟(دی82 ، شهریور 81،شهریور85 ).

14 ) گیاه خاک« هوموس» به چه بخشی از خاک گفته می شود؟ و چگونه تشکیل می شود؟ (دی 81 ، شهریور 82).

15 ) هریک از انواع خاکهای زیر عمدتا در کدام ناحیه وجود دارد؟(خرداد 81 ، شهریور84).

چرنوزیوم (......................)  ،   لاتریت (.........................)  ،   پودزول ( ........................) ،  سیروزوم (.......................).

16 ) چرا خاک نواحی مرطوب استوایی فقیر است ؟(دی 83)

18 ) رایج ترین زبانهای دنیا را از نظر تعداد افرادی که با آن تکلم می کنند، نام ببرید. (شهریور 81).

19 ) علت اهمیت زبان ماندارین و زبان انگلیسی چیست؟( دی 83 ).

20 ) منظور از « خانواده زبانی » چیست ؟ زبان مردم چین به چه نامی معروف است؟(خرداد82).

21) مهمترین خانواده های زبانی جهان را نام ببرید.(شهریور 85)

22) پیروان چه مذاهبی در کشورهای چین و هند سکونت دارند؟(خرداد85)

23 ) چهار شاخه زبان ایرانی را ذکر کنید.(شهریور84)

24 ) زبانهای « حامی و سامی » در چه مناطقی از کره زمین متداول است؟(دی80).

25 ) پدیده « پخش یا انتشار » را تعریف کنید. (خرداد83).

26 ) دین مسیحیت دارای چه مذاهبی است؟(دی80).

27 ) مهمترین مرکز تجمع یهودیان کجاست؟ و چگونه بوجود آمده است؟(دی82)

28 ) کدام ادیان در محدوده قاره آسیا باقی مانده و در قاره های دیگر پیروان زیادی ندارند؟( شهریور 83)

29 ) تاثیر عقاید و باورهای دینی را بر چشم اندازهای محیطی با ذکر مثال بنویسید. (خرداد82).

30 ) در عبارتهای زیر در مقابل عبارت صحیح حرف « ص» و در مقابل عبارت غلط حرف « غ» بگذارید. (خرداد81 ،84،دی 84 ).

- بر طبق نظریه جبر محیطی ، انسان با فعالیت خود بر محیط طبیعی تاثیر چشمگیری گذاشته است. ( ........ ).

- هر قدر به عرضهای جغرافیایی بالاتر می رویم زاویه تابش خورشید مایل تر می شود. (............ ).

- هر یک از ادیان از یک مکان معین مبداء گرفته و سپس در سایر نواحی انتشار یافته اند.( ......... ).

- دین بودایی و برهمایی در محدوده ی قاره ی آسیا و آفریقا باقی مانده است. (......... ).

- دین مسیح در آسیا ظهور کرد. (.............) .

ـ پیروان دین یهود سرزمین مشخصی ندارند.(.............)        ـ معمولا سبک معماری و شهر سازی دو ناحیه مجاور به هم شبیه است. ( ......... ).

- خاک پودزول از مهمترین خاکهای نواحی مرطوب استوایی است. (.......... ).

ـ چرنوزیوم از بهترین خاکهای نواحی معتدل است. ( .......... ).

31) نواحی زیر از نظر چه نوع محصولاتی دارای اهمیت می باشند؟( شهریور 85)

الف)ناحیه بوت در ایالت مونتانای آمریکا:

ب) ناحیه ی جنوب شرقی اسیا:

32 ) دو ناحیه معدنی و دو ناحیه صنعتی در ایران یا جهان نام ببرید. (دی 81).

33 ) معیارهای اندازه گیری توسعه انسانی را بنویسید. (دی 81).

34 ) هر چه از اطراف به سمت کانون ناحیه حرکت کنیم ، عوامل وحدت و تجانس .................... تر می شود. (شهریور 81)

35 ) امروز برای ناحیه بندی از چه روشهایی استفاده می شود؟(شهریور 82 ،  خرداد84 ).

فصل دوم : زندگی در نواحی ساحلی                                (بارم 75/1 نمره )

36 ) سواحل صخره ای به چه سواحلی گفته می شود؟ و چرا پس از گذشت زمان به سواحل پست تبدیل می شوند؟(دی 83)

37 ) چگونه « سواحل صخره ای » به مرور زمان به « سواحل پست و هموار » تبدیل می شود؟(شهریور 82).

38 ) در پیدایش انواع سواحل چه عواملی موثرند؟ « 4 مورد». (دی 81 ، شهریور 84، خرداد85 ).

39 ) کدام عوامل  پیوسته باعث تغییر سواحل می شوند؟(دی80،شهریور 85).

40 ) در عبارتهای زیر در مقابل عبارت صحیح حرف « ص» و در مقابل عبارت غلط حرف « غ» بگذارید. (شهریور 84 ).

- پهنای سواحل در همه ی نواحی یکسان است.( ......... ).

- تپه های ماسه ای ساحلی از جمله اشکال ناهمواری ناشی از رسوب گذاری مواد هستند.( ............ )

- با بهبود کیفیت کار نیروگاه های اتمی می توان از آلودگی های اتمی در سواحل جلوگیری کرد. (............. ).

41 ) هریک از پدیده های زیر مربوط به کدام نوع از اشکال فرسایشی می باشد؟(خرداد 84 ، 81 ، 83).

دریابار «..................»             تپه های ساحلی مرجانی « ................... »           جزایر مرجانی « ....................»

باتلاقها « ................ »              ستون سنگی دریایی « ........................»            .غارها و حفره ها « ................».

42 ) فرسایش تراکمی باعث پیدایش چه اشکالی در سواحل می شود؟ « 4 مورد ».(دی82 ، شهریور 81 ، خرداد82).

43 ) چهار مورد از توانهای محیطی سواحل را نام ببرید. ( شهریور 83)

44 ) چرا دلتا ها و خلیج های کوچک از نظر ماهیگیری اهمیت زیادی دارند؟(خرداد81، شهریور 85).

45) سواحل پست برای سکونت و فعالیت انسان مناسب ترند یا سواحل مرتفع،چرا؟(خرداد85).

46 ) کدام نوع سواحل شرایط مساعدی برای زراعت فراهم می سازد؟ دلایل آن را ذکر کنید. (خرداد82).

47 ) کدامیک از سواحل شمالی یا جنوبی ایران برای گردشگری در فصل زمستان مناسب است؟ چرا؟(شهریور 82).

48 ) کدام عوامل و فعالیتهای انسانی باعث تغییر در چشم اندازهای ساحلی می شوند؟ « 4مورد ».(خرداد84).

49) فاضلابهای کشاورزی به دلیل وجود کدام عنصر شیمیایی سواحل را آلوده می سازد؟( خرداد 85).

50 ) کدام اقدامات و حوادث منجر به ورود نفت خام به آبهای ساحلی می شود؟ « 3مورد ».(شهریور 81)

51 ) آلودگی های نفتی پس از ته نشین شدن در سواحل چه اثرات منفی را بر جای می گذارد؟(خرداد83 ، دی 81).

52 ) چه مسائلی در مدیریت سواحل مطرح است ؟(دی82 ، دی80).

53 ) آیا در مدیریت سواحل به غیر از روش منع و اجبار ، روش دیگری نیز وجود دارد؟ ذکر کنید. ( شهریور 83)

54 ) آیا چشم اندازهای ساحلی را نباید تغییر داد؟چرا ؟ دلایل خود را ذکر کنید. (دی 83)

فصل سوم : زندگی در ناحیه کوهستانی                ( بارم 75/2نمره)

55 ) دو کمربند مهم کوهستانی روی کره زمین را نام ببرید(دی80).

56 ) هر یک از کوه های زیر جزء کدام نوع از کوه ها( جوان ، پیر ) می باشد؟(شهریور84،شهریور 85).

الف ) آپالاش           ب ) آلپ       ج)هیمالیا         د) اورال           ه) عسیر             و) آند

58 ) در شکل مقابل : (شهریور 81 ، خرداد82).

الف ) ارتفاع نقطه A چقدر است ؟

ب ) ارتفاع نقطه  B چقدر است ؟

ج ) میزان شیب در امتدادAB بیشتر است یا CD ؟چرا ؟

59 ) با توجه به شکل مقابل به موارد زیر پاسخ دهید(شهریور84 )

الف ) در امتداد خطd نیمرخ توپوگرافی را رسم کنید.

ب ) نام عارضه مربوط را بنویسید.

ج) شیب در سمت راست خط d تندتر است یا سمت چپ آن؟

60 ) با توجه به منحنی توپوگرافی مقابل به موارد زیر پاسخ دهید: ( خرداد84 ).

الف ) ارتفاع نقطه M را بنویسید

ب ) نیمرخ توپوگرافی را در امتدادخط AB ترسیم نمایید.

61 ) در نقشه توپوگرافی زیر : (دی 81 ، شهریور 83)

الف) ارتفاع A  و Bچقدر است ؟

ب ) اگر فاصله AC برروی نقشه 4 سانتیمتر باشد و فاصله حقیقی« مسافت » این دو نقطه بر روی زمین 20 کیلومتر باشد. مقیاس نقشه را محاسبه کنید.

62 )در نقشه ای با مقیاس 500000 :1 فاصلهAB برابر 10سانتی متر است، این فاصله برروی زمین چندکیلومتراست؟(دی82)

63 ) با توجه به شکل زیر : (دی80)..

الف ) نیمرخ توپوگرافی AB را رسم نمایید.

ب) اگر خط AB در روی نقشه 4 میلیمتر باشد ،

فاصله AB برروی زمین چند کیلومتر است ؟

64) در نقشه توپوگرافی زیر:(خرداد85)

الف) فاصله ی خطوط میزان چقدر است؟

ب) ارتفاع هریک از نقاط A و Bچند متر است؟

ج) نقطه C کدام قسمت عارضه را مشخص می کند؟

65) فاصله دو شهر برروی نقشه ای با مقیاس 500000 :1 ، 6 سانتیمتر است ، فاصلهی این دو شهر در روی زمین چند کیلومتر است؟(خرداد 85)

66 ) در منحنی توپوگرافی زیر : (دی 83)

الف ) نیمرخ MN  را رسم کنید.

ب ) ارتفاع نقطه M  رامشخص کنید.

67 ) اگرطول کانالی بر روی زمین 50 کیلومتر و بر روی نقشه ای برابر 5 میلیمتر باشد،مقیاس نقشه را محاسبه کنید. (خرداد81).

68 ) هریک از نیمرخ های A ،B  ،C مربوط به کدام نقشه های توپوگرافی است؟(خرداد83).

69 )  وگنر با توجه به کدام شواهد « نظریه اشتقاق و جابجایی قاره ها » را ارائه کرد ؟

70 ) کدامیک از قاره های زیر مربوط به « لوراسیا » و کدامیک مربوط به « گندوانا » می باشد؟(خرداد82).

آفریقا « ................... »  ،  آمریکای شمالی « .................... »  ،  آسیا « ................... »  ،  قطب جنوب « ..................... ».

71 ) هریک از رشته کوه های « آند » و « هیمالیا » بر اثر برخورد کدام صفحات بوجود آمده اند ؟(خرداد83).

72 ) در عبارتهای زیر جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید. ( خرداد84 ).

الف) قاره ی پانگه آبه تدریج به دو قاره لوراسیا در شمال و.................. در جنوب تقسیم شد.

ب )به پوسته و جبه بالایی زمین ، ........................ می گویند.

73 ) رشته کوههای آیسلند در اثر جدایی کدام صفحات کره ی زمین پدید آمده است ؟(دی 83)

74 ) تکمیل فرضیه وگنر به اثبات کدام نظریه منجر شد؟(خرداد81).

75 ) علت جابجایی و حرکات صفحات زمین «Plate  » چیست؟(دی82 ، شهریور 81)

76 ) مراحل فرسایش که سبب کاهش ارتفاع کوهستانها و تغییر شکل آنها می شود ، به ترتیب نام ببرید.(خرداد 84 ، شهریور 81)

77) دو شکل اصلی هوازدگی کدامند؟ ( خرداد85)

78 ) تفاوت هوازدگی فیزیکی و شیمیایی را بنویسید. ( شهریور 83)

79 ) سنگهای تخریب شده تحت تاثیر کدام  عوامل و نیروها جابجا می شوند؟(خرداد81 ، شهریور 82).

80 ) در عبارتهای زیر جاهای خالی را با کلمات مناسب تکمیل کنید. (دی 81، خرداد85).

الف) به سنگها و موادی که بوسیله یخچالها در اندازه های مختلف حمل می شود ، ......................... می گویند.

ب ) یخرفت ها از نظر مواد تشکیل دهنده و ....................... کاملا با یکدیگر متفاوت اند.

ج ) اشکال کارستی در کوهستانهایی با جنس .......................... پدید می آید.

د) یخچال در حرکت خود سنگهایی را باخود حمل می کند که به آنها ........... می گویند.

ه) فرسایش انحلالی باعث بوجود آمدن اشکال خاص نظیر غارها و چشمه ها می شود که در اصطلاح به آن ها .......... گفته می شود.

و) وزش بادهای محلی در کوهستان می توانند عامل تولید ............ باشند.

81 ) فرسایش انحلالی آبهای روان در کدام نوع سنگها انجام می شود ؟ توضیح دهید. (خرداد83).

82 ) رسوبگذاری بیشتر در قسمت بالادست حوضه ی آبریز رخ می دهد یا پایین دست ؟ چرا؟(دی82)

83 ) نواحی کوهستانی از چه توانمندی هایی برخوردارند؟(شهریور84)

84 ) چرا اطراف دریاچه سدمنجیل از نواحی مستعد برای تولید برق آبی است؟ (دی 81).

85 ) چرا نواحی کوهستانی برای تولید برق آبی و بادی توانایی دارند ؟(خرداد81).

86 ) چرا در نواحی کوهستانی فعالیتهای کشاورزی محدود است؟(دی80).

87 ) محیط کوهستان برای کشاورزی مناسب است یا دامپروری ؟ چرا؟(خرداد82، شهریور 85).

88 ) کوهستان از آب و خاک بهره چندانی نمی برد ، زیرا در آنجا ..........................  زیاد است. ( شهریور 83)

89 ) سه مورد از جاذبه های گردشگری در محیط های کوهستانی را بنویسید.(خرداد84).

90 ) چرا چشمه های آبگرم نواحی کوهستانی گردشگران زیادی را به خود جذب می نمایند. با ذکر مثال در ایران. (شهریور 82).

91 ) کشورهای افغانستان و سوئیس را از نظر استفاده از مواهب کوهستان با هم مقایسه کنید. (دی 83)

فصل چهارم : زندگی در ناحیه گرم و خشک ، گرم و مرطوب     ( بارم 25/2 نمره)

92 ) عمل « بادبردگی » چیست؟ (دی 81).

93 ) منظور از « رگ یا سنگ فرش بیابانی » چیست؟( شهریور 83، خرداد85 )

94 ) فرسایش بادی در نواحی بیابانی به چه صورتهایی شکل می گیرد؟(دی80).

95 ) مشخص کنید که کدام اشکال ناشی از فرسایش کاوشی و کدام ناشی از فرسایش تراکمی است؟(شهریور 82).

رگ « ......................... »   برخان « ..........................»   یاردانگ « ......................»    سیف « ........................ ».

96) اصطلاحات زیر را تعریف کنید.( شهریور 85)

الف) برخان :      ب) لس:

97) چگونه  یاردانگ در نواحی بیابانی بوجود می آید و اغلب در چه نوع رسوباتی ایجاد می شود؟(خرداد81).

98 ) از نظر نوع عمل فرسایش تفاوت یاردانگ و برخان چه می باشد؟(دی 83)

99 ) از نظر شکل ظاهری برخانها دارای چه مشخصاتی هستند؟( خرداد84 ).

100 ) تپه های ماسه ای « سیف » در چه شرایطی به وجود می آیند؟(دی80).

101 ) منشاء خاک « لس » چیست ؟ توضیح دهید. (خرداد82 ، دی 83)

102 ) چگونه خاک لس در نواحی بیابانی بوجود می آید؟ و چه ویژگیهایی دارد؟(دی82 ، شهریور 81)

103 ) جنگلهای استوایی بارانی « سلوا » در چه مناطقی از کره زمین مشاهده می شود ؟ « 3مورد ». (دی 81).

104 ) به چه دلیل در جنگلهای استوایی ، برای بهره برداری از یک گونه درختی به نیروی انسانی زیادی نیاز داریم ؟( شهریور 83)

105 ) توانهای محیطی نواحی خشک را نام ببرید. « 4مورد ». (دی 81، شهریور 85).

106 )  از ویژگیهای نواحی گرم و خشک، آسمان صاف و درخشان است.این ویژگی چه کاربردهایی دارد؟ (خرداد83).

107) کدامیک از عبارات زیر درست و کدام نادرست است؟(خرداد85 )

الف) کاهش عمر مفید سدها از اثرات حذف جنگل ها در طبیعت است.(            )

ب) حرکت ماسه های روان از نشانه های بیابان زایی است. (           )

ج) تراکم جمعیت از ویژگیهای نواحی گرم و خشک است. (           )

108) چگونه می توان از منابع انرژی موجود در نواحی گرم وخشک استفاده کرد؟ توضیح دهید. (دی82)

109 ) منظور از شکننده بودن محیط در نواحی گرم وخشک چیست؟توضیح دهید. (خرداد82، خرداد85).

110 ) از فناوری های جدید در نواحی گرم و خشک در چه زمینه هایی استفاده می شود ؟« 4مورد ». (خرداد84 ).

111 ) چهار مورد از دلایل پدیده ی بیابان زایی ( پیشروی بیابان ) را ذکر کنید.(شهریور84)

112 ) چگونه می توان نواحی بیابانی را بازسازی کرد؟(خرداد 84).

113 ) خاکهای بیابانی ، یکی از فقیر ترین انواع خاکها از نظر ........................... هستند. (شهریور 82).

114 ) با نوشتن کلمه صحیح یا غلط پاسخ دهید: (شهریور 82).

الف) خاک های مزارع واقع در جنگل های استوایی به سرعت ضعیف می شود .«.....................».

ب) درختان جنگلی از سرعت برخورد باران به زمین می کاهند. « ........................».

ج) با انهدام جنگل ها ، مقدار آبرفت رودها کاهش می یابد. « ............................ » .

د) نواحی گرم وخشک ، از نوع محیط های کم مشکل کره زمین هستند.«...............» .

115 ) چهار مورد از محدودیتهای ، نواحی گرم و خشک را فقط نام ببرید. (دی80).

116 ) با استفاده از فناوری جدید ، چگونه آب مورد نیاز نواحی گرم و خشک را تامین می کنند؟(خرداد83 ، شهریور 84).

117 ) سرزمین پست کنگو در .................... دارای جنگل های استوایی است.(شهریور84)

118 ) افزایش جمعیت چه تاثیری در تغییر کاربری جنگل های استوایی داشته است؟ توضیح دهید. (خرداد81 ، دی 83)

119 ) حذف جنگل ها موجب توسعه رودخانه ها و افزایش آبرفت آنها می شود. اثرات افزایش آبرفت را بنویسید. (خرداد83).

120 ) چرا انهدام وسیع جنگل ها ، مشکلاتی برای محیط و انسان به همراه دارد؟ توضیح دهید. (شهریور 81 ، شهریور 83)

فصل پنجم : زندگی در نواحی قطبی                                                                                                                                                    ( بارم 25/2نمره )

121 ) وسعت دریاها و خشکی ها رادر نواحی قطبی شمال و جنوب با هم مقایسه کنید. ( شهریور 83)

122 ) کدام ویژگیها نواحی قطبی رااز سایر نواحی کره زمین متمایز می کند؟(دی80).

123 ) پدیده خورشید نیمه شب چیست ؟ توضیح دهید.(شهریور84).

124 ) جاهای خالی را با کلمات مناسب تکمیل کنید. ( خرداد84 ).

الف ) در منطقه ای به نام اکلاویک در کشور ............... اسکیموها  ، شهری زیبا به نام اینوویک ساختند.

ب)کلبه های یخی اسکیمو ها ، .................... نام دارد.

125) آب و هوای نواحی قطبی به وسیله چه ویژگیهایی از آب و هوای سایر نواحی جهان متمایز می گردد؟(شهریور 85)

126) در مقابل جمله های صحیح ( ص ) و جمله های غلط حرف ( غ ) بگذارید. ( خرداد84،شهریور 85 ).

الف ) قطب شمال از قطب جنوب سردتر است. « ............ ».

ب ) ناحیه ی قطبی جنوب را می توان یک قاره نامید. « ............ ».

ج) بعد از شکل گیری یخ بلوری ، نوه بوجود می آید.«.................»

د)       حجم آیسبرگ ها در زیر آب پنهان شده اند.« ................... »

ه) قطب جنوب به علت موقعیت نسبی گردشگران بیشتری را نسبت به قطب شمال جذب می کند.« ............»

و) طولانی ترین روز در ناحیه ی قطبی شمال در مدار 66 درجه و 33 دقیقه، روز اول تیرماه است.« ..........»

127 ) علت اصلی سرمای شدید و دائمی در نواحی قطبی چیست؟(خرداد82).

128 ) نواحی قطبی جزء نواحی کم بارش جهان است یا نواحی پر بارش ؟ چرا ؟(خرداد81 ،84 ، شهریور 82).

129 ) اثر بادهای قطبی در منطقه معتدل چیست؟(دی80).

130 ) قطب شمال سردتر است یا قطب جنوب ؟ چرا؟(شهریور 81)

131 ) اگر افزایش دما کره زمین ادامه یابد ، جهان در قرن بیست و یکم با چه مسائلی روبرو خواهد شد؟(خرداد83، 84 ، دی 81).

132 ) پاییز نیمکره شمالی برابر با کدام فصل نیمکره جنوبی است؟(دی82)

133 ) هر چه از نقطه ی قطب به سمت مدارهای قطبی پیش برویم ، اختلاف طول روز و شب ................. می یابد. (خرداد81).

134 ) یخ برف « نوه » چگونه شکل می گیرد ؟ توضیح دهید. (دی82)

135) اولین کاشف قطب جنوب چه کسی بود؟( خرداد 85)

136) اصطلاحات زیر را به اختصار شرح دهید.(شهریور84)

الف ) آیسبرگ :                           ب ) ایگلو :

137 ) مراحل تشکیل یخچال را که شامل « یخ حبابدار ، یخ بلوری ، برف ، یخ برف » است رابه ترتیب تقدم زمانی بنویسید.   (شهریور81، خرداد85)

138 ) اگر حجم قابل مشاهده کوه یخ « آیسبرگ » 300 متر مکعب باشد ، حجم کل آن چقدر است؟(شهریور 82).

139 ) اگر حجم قابل رویت یک کوه یخ « آیسبرگ » 40متر مکعب باشد ، حجم کل آن چقدر است؟( خرداد84 ).

140 ) زنجیره غذایی در ناحیه قطبی را توضیح دهید. (خرداد81).

141) جمله های سمت راست را به طور مناسب به عنوان های سمت چپ مربوط کنید.( خرداد85)

الف) جزیره ای در ناحیه شمالگان                                   1) گرینلند

ب) کلبه ی یخی اسکیموها                                             2) پالمر

ج) شهری زیبا و جدید در قطب شمال                              3) گرینلند

د) شبه جزیره ی قاره قطب جنوب                                   4) اینوویک

142) جانوران قطبی مانند خوک و وال چه ویژگیهای مشترکی دارند که باآب و هوای این ناحیه سازگار شده اند؟(دی 83)

143 ) چرا اقیانوسها ی سرد از نظر منابع غذایی غنی هستند ؟ توضیح دهید. (خرداد83 ، دی 81).

144 ) اولین حلقه زنجیره غذایی اقیانوسها ی سرد جانوری به نام ........................ است. ( شهریور 83)

145 ) کناره های غربی شبه جزیره اسکاندیناوی از تاثیر کدام جریان دریایی برخوردار است؟(شهریور 82 ).

146 ) وجود جریانات گرم دریایی چه اثراتی در آب و هوای نواحی قطبی دارد؟(دی80).

147) اثرات جریان آب گرم گلف استریم بر کناره های غربی شبه جزیره ی اسکاندیناوی چیست؟(شهریور 85)

148) چرا قطب جنوب از نظر علمی اهمیت دارد ؟ توضیح دهید. (خرداد82).

149 ) چه عواملی بهره برداری از ذخایر با ارزش قطب جنوب را تا حدودی غیر ممکن ساخته است؟(دی82)

150 ) چهار مورد از جاذبه های گردشگری در قطب جنوب را نام ببرید. (دی 81).

151 ) هدف بیشتر جهانگردانی که به قطب جنوب می آیند ، چیست؟(شهریور 81)

152 ) چرا قطب شمال نسبت به قطب جنوب پذیرای جهانگردان بیشتری است؟(خرداد83).

فصل ششم : سکونتگاه های شهری و روستایی( بارم 5/3 نمره )

154 ) منظور از « مقر » یا « مکان » یک روستا یا شهر چیست؟(خرداد82 ، شهریور 84).

155 ) « مقر یا مکان » یک شهر چه فرقی با « موقعیت » آن دارد؟ توضیح دهید. (دی82 ، شهریور 81)

156 ) منظور از « موقعیت جغرافیایی » یک شهر چیست ؟ توضیح دهید. (شهریور 82).

157 ) کاربری زمین را در شهر و روستا با هم مقایسه کنید. (خرداد83).

158 ) هریک از ویژگیهای زیر به کدام سکونتگاه « شهر یا روستا » مر بوط است؟(خرداد82 ،  خرداد84 ).

الف) 75% جمعیت فعال به فعالیتهای غیر کشاورزی جذب شده اند. « ............................. ».

ب) تعاون و همکاری بین مردم بیشتر است .« ..............................».

ج) چشم اندازهای طبیعی وسعت زیادی دارند. «...........................».

د) نوگرایی و تغییرات اجتماعی بیشتر است .« ............................... » .

ه) کاربری زمین پر تراکم تر و متنوع تر است .« .................... ».

و ) خدمات و تسهیلات محدود تر است. « ........................... ».

159 ) هر سکونتگاه روستایی از چه اجزایی تشکیل شده است؟(دی80).

160 ) دو شکل عمده سکونتگاه های روستایی را نام ببرید . (دی80).

161) ویژگی روستاهای خطی چیست؟ (خرداد85)

162) شکل و فرم روستاهای« میدانگاهی » چگونه است ؟(خرداد81 ، دی 83).

163 ) نا برابریهای « فرهنگی و اجتماعی » بین شهر و روستا را توضیح دهید. (دی 81، خرداد85).

164 ) ماشینی شدن کشاورزی « اتوماسیون » چه تاثیری در مهاجرت روستاییان دارد ؟(خرداد81).

165 ) انقلاب سبز را تعریف کنید. (شهریور 82 ، 84).

166 ) اصلاحات ارضی یعنی چه ؟ توضیح دهید. ( شهریور 83)

167 ) اصطلاحات زیر را تعریف کنید : ( شهریور 83)

الف ) شهر نشینی :                                                     ب ) شهر گریزی :

168 ) چرا ساخت سنی جمعیت در شهرهای بزرگ کشورهای در حال توسعه ، جوان است ؟ (دی 81).

169 ) منظور از پدیده « شهر گریزی » چیست ؟ و در چه نوع کشورهایی اتفاق می افتد؟ (دی 81، خرداد85).

170 ) مادر شهر « متروپل » به کدام شهر ها گفته می شود؟(خرداد83 ، شهریور 85).

171 ) زنجیره مادر شهرها « مگالاپلیس » چگونه پدید می آیند؟(خرداد82).

172 ) چهار نمونه از انواع حومه ها در پیرامون شهرهای بزرگ « مادر شهر » را ذکر کنید. (دی80، خرداد85).

173 ) در عبارتهای زیر در مقابل عبارت صحیح حرف « ص » و عبارت غلط حرف « غ » بگذارید. ( شهریور 83)

الف) شهر گریزی بیشتر در کشور های در حال توسعه دیده می شود. « ............. » .

ب ) حومه نشینان از نظر اشتغال به شهر اصلی وابسته اند . « ................ ».

ج ) نقش بازرگانی تقریبا در همه شهر ها وجود دارد. « ............... ».

د ) « بخش رسمی » اشتغال به مهارت یا سرمایه نیاز ندارد. « ................».

175 ) واژه های « متروپل ، روستا ، مگالاپلیس و شهرک اقماری » را به ترتیب جمعیت از زیاد به کم مرتب کنید. (خرداد81).

176 ) نقش عمده هر یک از شهرهای زیر را بنویسید.(خرداد84 ، شهریور 81 ، 84)

کمبریج « ...................... »            ،       فلورانس « ......................... »          ،              قم « ....................... »

ژوهانسبورگ « ................... »      ،        قشم « .......................... »             ،             هنگ کنگ « ................. ».

177 ) نقش شهرهایی که دارای مشخصات زیر باشند ، چیست ؟(دی 83)

الف ) این شهرها در نقاطی که چند راه به یکدیگر وصل می شوند ، قرار گرفته اند. « ........................ ».

ب ) این شهرها بدلیل مناسب بودن برای ورزشهای زمستانی رونق یافته اند. « ......................... ».

ج ) این شهر ها به محل تجمع بازنشستگان مرفه تبدیل شده اند. « ............................. » .                                       

            د ) وزارتخانه هاو سفارتخانه هادر این شهرها مستقرشده اند. « ......................... ».

178) در چه شرایطی در شهرهای معدنی پدیده ی مهاجر فرستی شکل می گیرد؟(شهریور 85)

179) جاهای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.(شهریور 85)

الف) یکی از مشکلات عظیم نواحی بیابانی ........................... است.

ب) مهمترین نابرابری بین شهر و روستا ، نابرابری .................. است.

ج) روستاهایی که به صورت ردیفی در طول یک محور شکل گرفته اند به ......................... معروفند.

د) مکان واقعی و هسته ی اولیه یک شهر یا روستا را ....................... می گویند.

ه) به مجموعه ای از روشهای کاربرد ماشین الات کشاورزی ، انتخاب گونه های پربازده

 استفاده از کودهای و بهبود روشهای آبیاری ......................... گفته می شود.

و) مصالح ساختمانی در ................ از مواد ارزان قیمت چون چوب ، فلز و ضایعات ساختمانی می باشند.

180) وقتی شهر ها به سرعت رشد می کنند ،  مشکلاتی پدید می آید ، این مشکلات را نام ببرید ؟« 6مورد».(شهریور 81)

181 ) منظور از پیدایش تضادبین محله های شهری در کشورهای در حال توسعه چیست؟( شهریور 83)

182 ) بخش رسمی و غیر رسمی  اقتصاددر شهرهای کشورهای در حال توسعه را مقایسه کنید. (خرداد83).

183 ) چه عواملی منجر به فقر شهری می گردد ؟ « 3مورد » ( شهریور84 ، شهریور 85 ).

184 ) سه ویژگی از فعالیت های « بخش غیر رسمی » در شهر ها را بنویسید.( خرداد84 ).

185 ) چرا هوای مرکز شهر ها گرمتر از حومه و نواحی پیرامون آن است ؟ توضیح دهید. (خرداد81).

186 ) علت بوجود آمدن جزیره حرارتی بر فراز شهرها چیست؟( خرداد 84 ).

187 ) با دقت در این شکل بنویسید بیشترین درجه حرارت مربوط به کدام بخش شهر است ؟ چرا ؟( خرداد82 ).

188 ) چرا مردم مایل به سکونت در بخش مرکزی شهر ها نیستند؟دو دلیل ذکر کنید. (شهریور 82).

189 ) روی نمودار مقابل ، جای خالی را با کلمات مناسب پر کنید.( خرداد 84)

190 ) منظور از اینکه شهر را به منزله یک « سیستم » در نظر بگیریم ، چیست؟(دی 83)

191 ) در برنامه ریزی شهری ، جهت توسعه فیزیکی شهر چه مسائلی مورد بررسی قرار می گیرد؟(دی80).

192 ) چرا کشورها مجبورند به برنامه ریزی شهری بپردازند ؟ توضیح دهید. (دی82)

193 ) هدف نهایی از برنامه ریزی برای شهرها چیست؟(شهریور 82 ، شهریور 85).

194 ) شهرهای جدید در ایران به چه منظورهایی ایجاد شده اند؟ کدام شهر  در نزدیکی اصفهان بنا شده است؟ (دی 81).

195 ) هریک از شهرهای جدید زیر در کدام شهرستان واقع اند؟( شهریور 84 )

الف ) مجلسی :                                                              ب ) گلبهار :

فصل هفتم : نواحی سیاسی         ( بارم 75/2 نمره)

196 ) یکی از ویژگیهای حکومت ، « حاکمیت » است. این اصطلاح به چه معنایی است؟(شهریور 84).

197) در نمودار زیر ویژگیهای دیگر حکومت را در جاهای خالی بنویسید(خرداد85 ، شهریور 85)

198) در گذشته مرزها با چه اهدافی شکل می گرفتند؟(دی8

199 ) واحدهای سیاسی « سازمانهای بین المللی ، شهر ، استان ، کشور ، شهرستان ، ده » را از کوچک به بزرگ مرتب کنید.. (خرداد81 ، دی 81).

200) جملات سمت راست را به طور مناسب با عناوین سمت چپ مربوط کنید.(شهریور 85)

1) مرزی که عمیق ترین نقاط بستر رود را به هم متصل می کند.                          الف) خط الراس

2) مرزی که بوسیله ی خطوط نصف النهار یا مدارات مشخص می شوند.                ب) مرزهای هندسی

3) مرز میان آلاسکا و کانادا                                                                          ج) تالوگ

4) مرزی که از متصل کردن بلندترین نقاط کوهستانی شکل می گیرد.                   د) مرز پیشتاز

201) « خط تالوگ » را تعریف کنید.چرا این خط بهترین خط مرزی است؟(شهریور 82 ، 84).

202 ) کدام یک از اشکال زیر بهترین مرز آبی را تشکیل می دهد؟ چرا؟( خرداد84 ).

203 ) مرزهای پسین « تطبیقی » به چه نوع مرزهایی گفته می شود ؟ مثال بزنید. (شهریور 81)

204 ) نام دیگر مرزهای غیر طبیعی چیست ؟ علت این نامگذاری را توضیح دهید. (دی 83)

205 ) منظور از مرزهای « هندسی » چیست ؟ مثال بزنید. (دی80 ، خرداد81).

206) مرزهای تطبیقی را با ذکر یک مثال تعریف کنید.( خرداد85)

207) شکل زیر جزء مرزهای طبیعی است و یا غیر طبیعی ؟ این مرز چگونه تعیین شده است؟ توضیح دهید ( خرداد 83 )..

208 ) مرزهای تحمیلی چگونه مرزهایی هستند ؟ توضیح دهید.( خرداد84 ).

209 ) عبارات زیر را با کلمات مناسب تکمیل کنید. (خرداد82).

الف) مرزهایی که دارای شکل تقریبا منظمی هستند به مرزهای ........................ معروفند.

ب) مرزهایی که بدون سیمای فرهنگی و قومی نواحی شکل می گیرند ، به مرزهای ........................  معروفند.

210 ) بازتاب قدرت حکومتها را در چه مواردی می توان جستجو کرد ؟ آنها را نام برده توضیح دهید. (خرداد81 ،  شهریور 83)

211 ) عوامل موثر در قدرت حکومتها که ناشی از « ساختار جغرافیایی » است ، را نام ببرید.

212 ) کشورهایی که از کلیه جهات باهم یکسانند ، کشوری که وسیع تر است قدرتمندتر است. چرا؟(خرداد82).

213 ) شکلهای گوناگون « سرزمین » کشورها را نام ببرید. (دی80 ،  شهریور 83)

214 ) کدام عوامل باعث شده که « وسعت سرزمین » عامل مهمی در قدرت ملی به حساب آید ؟ توضیح دهید. (دی82)

215 ) نمودار مقابل را کامل کنید؟  (شهریور 84 ).

216 ) از نظر شکل به چه کشورهایی « دنباله دار » می گویند؟(دی82)

217 ) بهترین شکل سرزمینی برای یک کشور چه شکلی است ؟ چرا؟(شهریور 81، شهریور 82. دی 83)

218 ) چرا شکل« فشرده » مناسب ترین شکل برای کشورها محسوب می شود؟ سه دلیل ذکر کنید. (دی 81 ، شهریور 85).

219 ) نوع شکل هریک از کشورهای زیر را مشخص کنید.(خرداد84، خرداد85).

الف) شیلی « ..................... »            ب) اندونزی « ................. »           ج ) لهستان « ..................... »

د) تایلند « ....................... »             ه) نروژ  « ...................... »              و ) الجزایر « ...................... »

220 ) از نظر موقع نسبی چه کشورهایی نمی توانند در زمینه تجارت دریایی بین المللی پیشرفت کنند؟(دی 83)

221 ) چه عواملی در تقویت حس جدایی طلبی دو قوم « چک » و « اسلواک » موثر بوده است؟(خرداد81).

222 ) دو مورد از تحولات سیاسی جدید که سبب افزایش واحدهای سیاسی در جهان شده است ، را نام ببرید. (دی82)

223 ) سه نمونه از تحولات سیاسی در دو دهه اخیر را که منجر به تغییر نقشه سیاسی جهان شده است، را نام ببرید. (شهریور 82).

224 ) در مقابل عبارت صحیح حرف « ص » و عبارت غلط حرف « غ » بگذارید. (خرداد83).

الف ) تشکیل اتحادیه اروپا موجب کاهش اهمیت مرزهای کشورهای اروپایی شده است. « ....................... ».

ب ) در کشورهای « طویل » احداث خطوط ارتباطی با صرف کمترین هزینه امکان پذیر است . « ..................... »

ج ) به خطی که از وسط رودخانه می گذرد و فاصله مرز از هر دو ساحل به یک اندازه است ، خط منصف می گویند.«..................».

225 ) در سیاست آپارتاید آفریقای جنوبی « هوم لند » به چه مناطقی گفته می شود؟(خرداد83)

226) چرا برخی از صاحب نظران معتقدند که فرآیند جهانی شدن به ضعف دولتهای ملی منجر می شود؟(شهریور 85)

227) منظور از « جهانی شدن » چیست ؟(شهریور 81)

228 ) انقلاب و تحول در کدام عامل اصلی موجب شکل گرفتن پدیده « جهانی شدن » شده است؟ (دی 81).

229 ) کدام تحولات فناورانه ( تکنولوژیکی ) به پدیده جهانی شدن کمک کرده است؟(خرداد82).

فصل هشتم : نواحی اقتصادی.                            ( بارم 2 نمره )

۲۳0 ) فعالیتهای اقتصادی به چند گروه عمده تقسیم می شوند ؟ آنها را نام ببرید. (دی 83).

231 ) فعالیتهای اقتصادی نوع اول به چه فعالیتهایی گفته می شود؟ مثال بزنید. (خرداد81 ، خرداد83)..

232 ) فعالیتهای اقتصادی نوع دوم به چه فعالیتهایی گفته می شود؟ مثال بزنید. (خرداد81).

234 ) دو سیستم کلی کشاورزی عمده  در جهان امروز را  نام ببرید. (دی80، خرداد85).

235) انواع سیستم های کشاورزی عمده در جهان امروز را نام ببرید.(شهریور 85)

236) چرا در سیستم کشاورزی معیشتی « سنتی »میزان تولید و سود پایین است ؟(شهریور 81)

237 ) سیستم تجاری « ماشینی » در کشاورزی را توضیح دهید. (دی 81).

238 ) اصطلاح « کشت و صنعت » را تعریف کنید. (دی 83)

239 ) منظور از سیستم کشاورزی « کشت و صنعت » چیست ؟(شهریور 82).

241 ) کدامیک از عبارتهای زیر درباره « کشت تخصصی تک محصولی (پلانتیشن )» صحیح و کدام غلط است؟(شهریور 81)

الف ) این نوع کشت به جنگلهای استوایی آسیب می رساند. « ........................... ».

ب ) این محصول برای مصرف محلی تولید می شود . « ........................... ».

ج ) کائوچو و قهوه از محصولات عمده آن است. « ............................. ».

242 ) جای خالی را با کلمات مناسب تکمیل کنید. ( خرداد 84 )

الف) به سیستمی که در کنار مزارع ، کارخانه های تبدیل و بسته بندی محصولات پدید آمده است ، ................ می گویند.

ب ) نیروی کار ، سرمایه ، بازار مصرف و .................. از عوامل انسانی موثر در مکانیابی صنعتی هستند.

چه کشوری در تجارت خارجی خود دارای موازنه ی منفی است؟(خرداد85)

243 ) عوامل موثر در مکانیابی صنعتی را نام ببرید. (دی 81).

244) عوامل طبیعی موثر در مکانیابی صنعتی کدام است.( شهریور 85)

245) نام دو صنعت را که باید در نزدیکی مواد اولیه احداث شوند ، بنویسید و دلایل نزدیکی آن را بیان نمایید. (خرداد83).

246 ) چرا صنایع ذوب فلزات و صنایع غذایی در نزدیکی معادن و مزارع شکل می گیرند؟(دی82)

247 ) عوامل انسانی موثر در مکانیابی صنعتی را نام ببرید. (دی80 ، خرداد82 ، شهریور 84، خرداد 85).

248 ) نیروی کار از چند بعد اهمیت دارد ؟ امروزه کدام بعد اهمیت بیشتری دارد ؟ چرا ؟(دی82 ،  شهریور 83)

249 ) چرا صنایع به راههای ارتباطی و وسایل حمل و نقل نیازمندند ؟(شهریور 82).

250 ) بنیان گذاران سازمان اوپک کدام کشورها بودند ؟«4 مورد » (شهریور 84 ).

251 ) چرا کاهش قیمت نفت ، برای کشورهای عضو نگران کننده است؟(خرداد82).

252 ) سازمان« اوپک» با چه هدفی بوجود آمده است ؟(خرداد81).

253 ) کشور ایران در کدامیک از اتحادیه ها یا سازمانهای اقتصادی جهان عضویت دارد؟ نام ببرید.(خرداد84 ، شهریور 81)

254) هدف از تشکیل اتحادیه ی آ. سه.آن چه بود ؟(شهریور 85).

نمونه سؤال علوم زمین (1) پیش دانشگاهی

نمونه (۱)

سؤال علوم زمین (1) پیش دانشگاهی

علوم زمین پیش دانشگاهی

1)‌ درک بهتر موقعیت فیزیکی زمین با کدام فعالیت ها شروع شد و مهمترین عوامل کنترل کننده محیطی بر اساس کدام واقعیتها متکی هستند ؟

2) در توکیو ساعت 9 شب است تهران در 5/52 درجه شرقی قرار دارد و در لندن ظهر است طول جغرافیایی ‍‍‍ژاپن و گرینویچ چند درجه است . در تهران ساعت چند است .در نیویورک که در ˚75 غربی است همان لحظه ساعت چند است  ؟

3) امواج حاصل از زلزله ها چه موارد اطلاعاتی را برای شناسایی لایه های درونی زمین درا ختیار زمین شناسان قرار می دهد ؟

4) توضیح احتمالی برای وجود لایه های کم سرعت بدهید ؟

5) منظور از تغییر فاز چیست ؟ سرعت امواج در آن چه تغییری می کند ؟

6) ناهنجاری گرانشی چیست . علت وجود آنرا بنویسید ؟

7) اقسام سنگها و شباهتهای ساختاری یکی از دلایل درست بودن جابجایی قاره ها را توضیح دهید ؟

8) ورقه های نزدیک شونده ( همگرا ) چگونه اند؟ کجا قرار دارند؟ پدیده های حاصل از هر نوع را بنویسید ؟

9) عامل های حرکت دهنده تئوری زمین ساخت ورقی چیست نظر هولمز در این مورد چیست و نظر زمین شناسان امروزی با آن چه تفاوتی دارد ؟

10) شکلهای متداول چهار نوع حرکت امواج زلزله که فراوانی آنها در سطح زمین نسبت به انواع دیگر زیادتر است کدامند؟ طرز حرکت آنها را روی شکلهای جداگانه نشان دهید ؟

11) محل زمین لرزه ها چگونه تعیین می شود ؟ 

12) انواع گدازه ها کدامند و چه تفاوتی از نظر گرانروی با هم دارند سرعت جریان یک گدازه پس از خروج از دهانه بچه بستگی دارد؟

13) اثرات اولیه و ثانویه خطرات آشتفشانها را بنویسید ؟

14) زاویه میل چین را تعریف کنید و در شکلی موقعیت کلی لایه ای به صورت SW50 و N30W را نشان دهید .

 نمونه (۲)

 (علوم زمین1/ پیش دانشگاهی)                                     

1- اراتوستن با توجه به شعاعهای موازی خورشید چه نتیجه ای گرفت؟ (1نمره)

2- اگر در شهر تهران ساعت 12 ظهر باشد در استانبول که با تهران 22/5 درجه اختلاف طول جغرافیایی دارد ساعت چند است؟    (1نمره)                                

3- بیشتر اطلاعات ما در مورد بخشهای سطحی زمین چگونه به دست می آید؟ (1نمره) 

4- لیتوسفر به کدام قسمت از زمین اطلاق میگردد؟ (1نمره)

5- لایه کم سرعت دارای چه خصوصیاتی است؟ (1 نمره)

6- منشا شهاب سنگهای آهنی چیست؟ (1نمره)

7- چرا در ناحیه هیمالیا آتش نشان کم اما زمین لرزه زیاد است؟ (1نمره)

8- چگونگی پدید آمدن نوعی منطقه داغ را در گوشته زمین شرح دهید؟ (1نمره)

9- چرا رسوبات اقیانوسی ضخامت چندانی ندارد؟ (1نمره)

10- با کمک یافته های حاصل از چند ایستگاه لرزه شناسی چه مشخصاتی از یک

زلزله را می توان گفت؟ (1نمره)

11- بر اساس مقیاس ریشتر زلزله ای با مقیاس 8  از نظر دامنه امواج چند برابر

 زلزله ای با مقیاس 4 ریشتر است؟ (با راه حل/1نمره)

12- سرعت خروج گاز از ماده مذاب بستگی به چه عاملی دارد؟ (توضیح دهید/ 1نمره)

13- حالت لایه لایه تفراها ناشی از چیست؟ (1نمره)

14- منظور از فرایندهای ساختمانی چیست؟ (1نمره)

15- گسل رورانده را تعریف کنید و نشان دهید؟ (1نمره)

نمونه سوالات جغرافیای پیش دانشگاهی

بسمه تعالی

سوالات هماهنگ  جغرافیای(15 نمره ای) پیش دانشگاهی    نیمسال اول سال تحصیلی86- 1385 مدارس خارج از کشور

۱- در کدامیک از شیوه های شناخت جغرافیایی کارکرد تک تک پدیده ها ی پیرامونی مورد بررسی قرار                  می گیرد؟ 25/0

2- روش مطالعه علم جغرافیا مبتنی بر ..................... است . 25/0

3- در روش فکری نگرش سیستمی برای پیش بینی و آینده نگری آسان تر و دقیق تر محیط از چه روش هایی استفاده می شود ؟5/0

4- چرا موضوعاتی مثل خود مختاری – استقلال طلبی و جنگ سرد جزو حوزه مطالعات جغرافیای سیاسی قرار می گیرند ؟ 1

5- جغرافیدانان علاوه بر مکان چه عوامل دیگری را مورد مطالعه قرار می دهند ؟5/0

6- پژوهش کاربردی با چه هدفی صورت می گیرد ؟1

7-  صحیح یا غلط بودن عبارات زیر را مشخص کنید :

الف ) قدیمی ترین نقشه معتبر بشر نقشه دره رود نیل در مصر است .

ب) نقشه های بسیار بزرگ برای طراحی شبکه  های انتقال نیرو

مورد استفاده قرار می گیرند ؟5/0

8- به دلیل چه مشکلاتی از روش نقشه برداری هوایی استفاده می شود ؟5/0

9- در نقشه ای به مقیاس 500000  : 1  فاصله دو نقطه سه سانتیمتر است . فاصله حقیقی آنها در روی زمین چند کیلومتر است ؟25/0

الف ) 150 کیلومتر                   ب) 1500 متر        ج) 15 کیلومتر             د) 5/1 کیلومتر

10 – یک نقشه گردشگری جزو کدامیک از انواع طبقه بندی نقشه ها محسوب می شود ؟25/0

الف ) طبیعی                      ب ) بزرگ مقیاس                ج ) انسانی                د) تلفیقی

11 ) انواع سیستم های تصویری را نام ببرید . 75/0

12 – به مداری که در آن سطح مخروط با کره مماس است ...................... می گویند .25/0

13 – کروکی یا نقشه های ذهنی را تعریف کنید . 5/0

14 – نرم افزار های آموزشی جغرافیا در ایران را نام ببرید .75/0

15 – کاربران با اجرای فرمان ........................ در رایانه می توانند اطلاعات را روی صفحات کاغذ ثبت کنند. 25/0

16 – سنجش از دور را تعریف کنید . 1

17 – چه ارتباطی بین قدرت تفکیک و اندازه یک پیکسل در عکس های ماهواره ایی وجود دارد ؟75/0

18 – چه عواملی سبب شد که جغرافیدانان به طراحی سیستم های رایانه ای اطلاعات جغرافیایی وادار شوند ؟25/1

19 – مهمترین اصل در مدل جغرافیا یی چیست ؟5/0

20- انواع مدل های جغرافیا یی را نام ببرید . 1

21 – هدف مدیریت جغرافیایی محیط زیست چیست ؟25/1

22 – مهمترین رشته علمی جغرافیا که می تواند در زمینه آمایش سرزمین نقش مهمی را ایفا کند ، چه نام دارد ؟25/0

الف ) مدیریت محیط     ب) جغرافیای کاریردی  ج ) محیط زیست   د) برنامه ریزی محیطی

23 – نتایج نهایی طرح آمایش سرزمین در زمینه جمعیتی را بنویسید .5/1

موفق و مؤید باشید – محمد تاجیک – دوحه قطر 19/10/ 1385

معرفی برترین کشورهای توریستی جهان در سال ۲۰۰۶

معرفی برترین کشورهای توریستی جهان در سال ۲۰۰۶

فرانسه برای چندمین سال متوالی در صدر جدول رده بندی جذب گردشگران خارجی قرار گرفت و متعاقب آن، اسپانیا، آمریکا، چین و ایتالیا حائز رتبه های برتر شدند.

 سازمان گردشگری (WTO) در گزارش جدید خود آورده است: هر چند آمریکا در رده سوم جذب گردشگری قرار گرفت اما با به دست آوردن بیش از 78 میلیارد دلار، در کسب درآمد رده اول را به خود اختصاص داد.

اسپانیا با جذب 57 میلیون نفر و کسب 48 میلیارد دلار، فرانسه با جذب 77 میلیون گردشگر وکسب 44 میلیارد دلار، چین با جذب 45 میلیون نفر و درآمد 28 میلیارد دلار و ایتالیا با 41 میلیون گردشگر و درآمد 37 میلیارد دلار در مقام های بعدی قرار گرفتند.

در ادامه آمده است: هنگ کنگ با افزایش 40 درصدی آمار گردشگر، مقام اول پیشرفت در صنعت گردشگری را نصب خود کرد و با جذب 28 میلیون گردشگر، موقعیت خود را بهبود بخشید اما در آمد این کشور جزء10 کشور اول نبوده است.

در رده بندی 12 کشور جذاب برای گردشگران به قرار زیر است:

1ـ فرانسه، 77 میلیون نفر
2ـ اسپانیا، 57 میلیون نفر
3ـ آمریکا، 54 میلیون نفر
4ـ چین، 45 میلیون نفر
5ـ ایتالیا، 41 میلیون نفر
6ـ انگلیس، 32 میلیون نفر
7ـ هنگ کنگ، 28میلیون نفر
8ـ مکزیک، 25 میلیون نفر
9ـ  آلمان، 24 میلیون نفر
10ـ اتریش، 23 میلیون نفر
11ـ کانادا، 900/22 میلیون نفر
12ـ ترکیه، 600/22 میلیون نفر

رده بندی درآمدی 10 کشور اول از لحاظ درآمد توریستی:

1ـ آمریکا، 78 میلیارد دلار
2ـ  اسپانیا، 48 میلیارد دلار
3ـ فرانسه، 44 میلیارد دلار
4ـ ایتالیا، 37 میلیارد دلار
5ـ آلمان، 33 میلیارد دلار
6ـ انگلیس، 32 میلیارد دلار
7ـ چین، 29 میلیارد دلار
8ـ ترکیه، 21 میلیارد دلار
9ـ اتریش، 17 میلیارد دلار
10ـ استرالیا، 14 میلیارد دلار

چرا آسمان به رنگ آبی دیده می شود؟

چرا آسمان به رنگ آبی دیده می شود؟

به نظر نیو تن رنگهای ظاهری اجسام طبیعی بستگی به این دارد که از آنها چه رنگی شد ید تر منعکس یا به سوی بیننده پراکنده می شود .بطور کلی شیوه ساده ای وجود نداردکه بر اساس سا ختار سطح  ترکیب شیمیایی و مانند آ نها پیش بینی کنیم که هر ماده چه رنگهایی را پراکنده یا منعکس می کند .با این وجود علت آبی بودن رنگ آسمان را با استدلال سادهای می توان توضیح داد.

همان طور که یانگ باآزمایش نشان داد طول موجهای گو نا گون نور رنگهای متفاوت دارند .دامنه طیف قابل رویت برای انسانnm400برای نور بنفش و حدود nm700برای نور قرمزاست.مانع های کوچک می توا نند انرژی یک موج فرودی را در همه جهت ها پرا کنده کنند و مقدار پرا کندگی بستگی به طول موج دارد.

به عنوان یک قاعده کلی هر چه طول موج در مقایسه با اندازه مانع بزرگتر باشد موج بوسیله مانع کمتر پراکنده می شود برای ذراتی کوچکتر از یک طول موج  مقدار پراکند گی نور با عکس توان چهارم طول موج تغییر می کند مثلا طول موج نور قرمز در حدود 2 برابر طو ل موج نور آبی است.بنا براین پرا کندگی نور قر مز در حدود 2 برابر طول موج نور آبی است .بنا بر این پراکند گی  نور قرمز در حدود یک شانز دهم نور آبی است.

اکنون میتوان فهمید که چرا رنگ اسمان آبی است .نور خورشید بوسیله مو لکو لها و ذرات موجود در آسمان که معمو لا در مقایسه با طول موجهای نور مریی بسیار کوچکند پراکنده میشود .به این تر تیب نور طول موجهای کوتاه (مثل نور ابی)بسیار شدید تر از نور طول موجهای بلند تر بوسیله این ذرات پراکنده میشوند.

وقتی به آسمان صاف نگاه می کنیم بیشتر این نور پراکنده شده است که به چشم ما میرسد دامنه طول موجهای کوتاه پراکنده شده و حساسیت چشم انسان به رنگ منجر به احساس رنگ آبی میشود .از سوی دیگر فرض میکنیم که در یک روز مه آلود به آسمان نگاه می کنیم در این صورت نور آبی که به چشم ما میرسد به طور کامل پراکنده شده است در حالیکه طول موجهای بلندتر پراکنده نشده اند بنا بر این احساس می کنیم که رنگ خورشید متمایل به قرمز شده است.اگر آسمان جوی نداشت سیاه بنظر می رسید و ستارگان در روز دیده می شدند.در واقع از ارتفاعkm16به بالا که در انجا جو زمین بسیار رقیق میشود همانطور که فضا نوردان در یا فته اند اسمان سیاه به نظر میرسد و ستارگان در روز دیده می شوند.

ترین های ارتفاعی و عمقی قاره های جهان

بلندترین نقاط در هر قاره

بلنترین نقاط جهان (و آسیا) اورست، نپال-چین   8850 متر

بلندترین کوه در آفریقاکلیمانجارو، تانزانیا 5895 متر

بلندترین کوه قطب جنوبوینسون ماسیف 4897

بلندترین کوه در استرالیاکاسکیوسکو، 2228

بلندترین کوه در اروپاالبرن، روسیه 5642

بلندترین کوه در اروپای غربیمون بلان، فرانسه – ایتالیا 4807 متر

بلندترین کوه در اقیانوسیهپانک جایا، گینه نو 5040 متر

بلندترین کوه در آمریکای شمالیمک کینلی، آلاسکا 6194 متر

بلنترین کوه در آمریکای جنوبیآکونکاگو، آرژانتین 6960 متر

نمایی از قله اورست

پست ترین مکانها پاییین تر از سطح دریا در هر قاره

پست ترین نقاط جهان و (آسیا) بحرالمیت، اردن : 4175متر پایین تر از سطح دریا

پست ترین نقطه در افریقادریاچه آسال، جیبوتی: 156 متر پایین تر از سطح دریا

پست ترین نقطه در استرالیادریاچه ای یر: 12 متر پایین تر از سطح دریا

پست ترین نقطه در اروپا  - آسیاسواحل دریای خزر 28 متر پایین تر از سطح دریا

پست ترین نقطه  در اروپای غربی دانمارک 7  متر پایین تر از سطح دریا
پست ترین نقطه امریکای شمالیدره مرگ کالیفرنیا 86 متر پایین تر از سطح دریا

پست ترین نقطه در امریکای جنوبی آرژانتین 42 متر پایین تر از سطح دریا

عمیق ترین نقاط در هر اقیانوس

عمیق ترین نقاط در جهان گودال ماریانا غرب اقیانوس آرام، ۱۱۰۲۲ متر

عمیق ترین نقطه در اقیانوس اطلس گودال پورتوریکو 8648 متر

 عمیق ترین نقطه در اقیانوس منجمد شمالی حوزه اوراسیا 5450 متر

عمیق ترین نقطه در اقیانوس هندگودال جاوه 7125 متر

عمیق ترین نقطه در اقیانوس منجمد جنوبی گودال ساندویچ: 7235 متر

جغرافیای سیاسی دریاها

جغرافیای سیاسی دریاها

مقدمه :

جغرافیایی سیاسی دریاها موضوع جدیدی در جغرافیایی سیاسی است . دریاها جدیدا نقش های سیاسی یافته اند و در سیاست دولت ها و حکومت ها و مسائل بین المللی وارد شده اند . از نیمه دوم قرن بیستم کشمکش ها بر سر دریا ها بیشتر شده است . به همین دلیل چون در بخشی از کتاب جغرافیا (2) به بحث درباره نواحی سیاسی پرداخته شده است ضروری به نظر رسید یکی از مباحث مهم که در تدریس بهتر این بخش می تواند دبیران گرامی را یاری دهد جغرافیایی سیاسی دریاهاست به همین دلیل در این نوشتار ابتدا به تعریف جغرافیای سیاسی دریاها از دیدگاه های مختلف پرداخته شده سپس چگونگی تدوین حقوق بین الملل دریاها و تقسیم بندی مناطق و قلمروهای دریایی مورد بررسی قرار گرفته است.

تعریف جغرافیای سیاسی دریاها :

جغرافیای سیاسی دریاها  شاخه ای از جغرافیای سیاسی است که رفتار و حدود حاکمیت و صلاحیت دولت ها نسبت به محیط های دریایی و همچنین نقش عوامل و عناصر دریایی در سیاست دولت ها و روابط بین الملل را مورد مطالعه قرار می دهد ( حافظ نیا ، 1383 : 137 )

جغرافیای سیاسی دریاها  ، بخش مهمی از جغرافیای سیاسی را شامل می شود که در باره منازعه و کشمکش بر سر حاکمیت و مالکیت قلمروهای دریایی است . زمانی که این منازعه در مرزهای بین المللی دریا قرار می گیرد ، بحث ژئوپلتیک دریاها مطرح است و پس از تفاهم میان دولت ها بر سر مرز که تثبیت مرز را در پی دارد ، مطالعه در قالب جغرافیای سیاسی دریا صورت می گیرد ( پیشگاهی فرد ، 1384 : 9 )

جدید ترین تعریف جغرافیای سیاسی دریاها توسط دکتر میر حیدر چنین بیان شده است :

جغرافیای سیاسی دریاها ، تاثیرات متقابل جغرافیا و چگونگی تدوین حقوق بین الملل دریاها و نقش فرایند های سیاسی و اقتصادی در شکل گیری قلمروهای دریایی ( میر حیدر ، آبان 1384 ) .

مباحث حقوقی مربوط به دریاها

اولین قانونی که برای حق حاکمیت بر دریاها وضع شده ، قانون تیر رس توپ بود که در سال 1702 م . وان بینکر شوک ( wan Binker shoek ) قانونگذار هلندی آن را پیشنهاد کرد ، به عقیده وی اگر چه دریا متعلق به همه ملت هاست ، ولی هر کشوری به اندازه تیر رس توپ باید بر آب های ساحلی خود حاکمیت داشته باشد . این قانون بیشتر هدف پدافندی داشت و به ویژه از نظر دولت انگلستان که از جانب دزدان دریایی تهدید می شد دارای اهمیت بود . با پیشرفت تکنولوژی نظامی ، از ارزش این قانون کاسته شد و مورد انتقاد برخی دولت ها قرار گرفت و بتدریج برخی کشور ها عرض آب های سرزمینی خود را از 3 تا 6 مایل و حتی 12 مایل افزایش دادند و برخی کشور ها چون برزیل و پرو جهت بیشترین بهره برداری از منابع جانوری دریایی ( ماهیگیری ) ، مدعی حاکمیت تا 200 مایل از ساحل خود شدند . برای جلوگیری از این هرج و مرج ها قلمرو طلبی بیش از حد کشور ها برای آب های سرزمینی ، جامعه ملل متفق در شهر لاهه کنفرانس حقوق دریاها را در سال 1930 برگزار کرد . سپس سه کنوانسیون به وسیله سازمان ملل متحد در سال 1958 و 1960 در ژنو و در سال 1982 در شهر مانتیگونی ( جامائیکا ) منعقد شد و عرض دریایی سرزمینی بین حداقل 3 و حداکثر 12 مایل دریائی تعیین گردید . ( میر حیدر ، 1380 : 174 )

خطی که در امتداد علامت جزر ترسیم می شود ، خط مبدا نام دارد ( میر حیدر ، 1380 : 175 ) خط مبدا خطی است که حدود خارجی دریای سرزمینی و سایر مناطق دولتی ساحلی ( منطقه نظارت ، منطقه انحصاری ماهیگیری و منطقه انحصاری اقتصادی ) از آن اندازه گیری می شود . خط مبدا مرز بین آب های داخلی و دریای سرزمینی را تشکیل می دهد ( چرچیل ولو ، 1367 : 57 )

مسئله خطوط مبدا در کنفرانس 1930 لاهه ، برای تدوین قواعد آن مورد بررسی قرار گرفت . که این کار اساس مفیدی برای حقوق بین الملل محسوب می شد که در اوایل دهه 1950 ، این مسئله را به عنوان بخشی از مطالعه حقوق دریاها مورد بررسی قرار داد ( همان : 58 )

طبق کنوانسیون سوم حقوق دریاها از دو روش استفاده می شود :

1-      اگر ساحل تقریبا مستقیم و فاقد بریدگی های عمیق باشد ، خطی به موازات خط مبدا و به فاصله عرض دریایی سرزمینی مورد ادعای دولت رسم می شود و آب محصور میان خط مبدا و خط جدید را دریای سرزمینی و خط جدید را مرز دریای سرزمینی می نامند .

2-      در صورتی که بریدگی های ساحلی زیاد و عمیق باشند ، برای تعیین مرز دریایی از روش کمان های دایره ای استفاده می شود ( میر حیدر ، 1380 : 179 )

شرایط متفاوت جغرافیایی ، که قواعد ویژه ای برای آنها طبق کنوانسیون ژنو و کنوانسیون 1982 حقوق دریا ها پیش بینی شده است عبارتند از :

الف – خطوط مبدا مستقیم برای سواحل بسیار مضرس و یا پوشیده از جزایر

ب- خلیج های کوچک یا خور ها

ج – دهانه رودخانه ها

دریای سرزمینی یا دریای ساحلی ، منطقه ای از دریاست که چسبیده به قلمرو سرزمینی کشور ساحلی است . دلیل اینکه پدیده ای به نام دریای سرزمینی در آبهای پیرامون دولت ها شکل گرفت احساس تهدیدی بود که دولت ها از خارج مرز های خودشان از سمت دریا می کردند . سر انجام در کنوانسیون 1952 برای اولین بار اتفاق نظر در مورد حد دریای سرزمینی بدست آمد و حد 12 مایل را برای کشور ساحلی در نظر گرفتند ( حافظ نیا ، 1383 : 159 – 158 )

دریای سرزمینی از نظر حقوقی ، دارای قلمرو خاصی است که در مالکیت و حاکمیت کامل دولت ساحلی نیست و دو نوع حقوق متفاوت در دریای سرزمینی وجود دارد :  1- حقوق دولت ساحلی             2- حقوق سایر دولت ها ( همان : 160 ) دریای سرزمینی ، معمولا از خط مبدا ، خواه خط مبدا جزری و خواه خط مبدا مستقیم که طبق قانون بین نقاط مشخص رسم می شود شروع شده و تا فاصله معینی که مورد ادعای دولت ساحلی است ، به سوی دریای آزاد امتداد می یابد و طبق کنوانسیون سوم حقوق دریاها در سال 1982 می تواند حداقل 3 و حداکثر 12 مایل عرض داشته باشد . در دریای سرزمینی ، دولت بر روی آب ، بستر دریا ، زیر بستر و فضای بالای آن حاکمیت کامل دارد و از این نظر تفاوتی بین این منطقه و آبهای داخلی نیست ، ولی از نظر کشتیرانی حقوق دولت ساحلی با محدودیت روبرو است ، چون کشتی های دولت های بیگانه می توانند با استفاده از حق عبور بی ضرر ( فقط در سطح آب ) از دریای سرزمینی عبور کنند ( میر حیدر ، 1380 : 184 – 183 ) .

منطقه نظارت :

در ماورای آب های سرزمینی ، یک دولت می تواند به منظور جلوگیری از تخلفات گمرکی ، مالی ، مهاجرتی و یا مقررات بهداشتی اعمال نظارت کند . طبق کنوانسیون 1958 حقوق دریاها ، چنین مناطق نظارتی نباید گسترش بیش از 12 مایل از حد خط مبدائی که آبهای سرزمینی بر اساس آن اندازه گیری می شوند ، داشته باشند ( در ایسدل و بلیک ، 1374 : 160 ) . در این کنوانسیون منطقه نظارت جزو دریای آزاد محسوب می شد که دولت ساحلی را فاقد صلاحیت در امور کشتیهای خارجی محسوب می داشت ( حافظ نیا ، 1378 : 386 )

در کنوانسیون حقوق دریاها ، منطقه دریای سرزمینی و منطقه نظارت ، روی هم رفته می توانند 24 مایل دریایی پهنا داشته باشند ( میر حیدر ، 1380 : 185 ) .

منطقه نظارت از نظر هویت ، تابع رژیم حقوقی منطقه انحصاری اقتصادی است ولی از جهت اینکه پدیده فضایی خاصی است در آن صلاحیت هایی برای دولت ساحلی پیش بینی شده و از این نظر قابل توجه است ( حافظ نیا ، 1383 : 166 ) .

منطقه انحصاری اقتصادی :

در متون حقوق بین الملل دریاها ، منطقه انحصاری اقتصادی سابقه طولانی ندارد و به دهه 70 میلادی بر می گردد . هر چند این مفهوم به دلیل دستیابی به ذخایر آبزیان ریشه تاریخی دارد . در دهه 1970 در جریان شکل گیری کنوانسیون حقوق بین الملل دریاها ، نماینده کشور کنیا اصطلاح منطقه انحصاری اقتصادی مطرح کرد ( حافظ نیا ، 1383 : 167 ) .

منطقه انحصاری اقتصادی منطقه ای است به عرض 200 مایل از خط مبدا ، که در آن دولت ساحلی دارای حقوق انحصاری در مورد منابع طبیعی و سایر صلاحیت های مربوط است و دولت های ثالث دارای آزادی کشتیرانی ، پرواز و کانال کشی و لوله گذاری هستند ( چرچیل ول ، 1367 : 245 ) .

اگر چه عرض منطقه انحصاری اقتصادی از خط مبدا 200 مایل است ، اما بر اساس ماده 55 کنوانسیون 1982 ، حد داخلی آن ، حد خارجی دریای سرزمینی و حد خارجی آن تا 200 مایل از خط مبدا است و نه بیشتر ، یعنی منتهی الیه دریای سرزمینی آغاز و حداکثر تا 188  سکو به کف دریا می پیوندد . این سکو که لبه خارجی آن غالبا ژرفای 200 متر ظاهر می شود . فلات قاره یا سکوی ساخلی نام دارد ( میر حیدر ، 1380 : 191 ) .

2- مفهوم حقوقی :

در کنوانسیون 1982 حقوق دریاها ( ماده 76 ) ، فلات قاره را چنین تعریف می کند : فلات قاره دولت ساحلی ، از بستر و زیر بستر مناطق زیر آب در ماورای دریای سرزمینی تشکیل می شود که در امتداد دامنه طبیعی قلمرو سرزمینی کشور تا لبه بیرونی حاشیه قاره کشیده شده است و در مداری که لبه بیرونی قاره گسترش چندانی نداشته باشد ، تا مسافت 200 مایل دریایی ، از خطوط مبدا عرض دریای سرزمینی تعیین می شود . ( همان : 193 )

بدیت ترتیب ، منطقه فلات قاره از نظر حقوقی بسیار فراتر از فلات قاره از نظر جغرافیایی است ( پیشگاهی فرد ، 1384 : 19 ) . بخش کم عمق بستر دریا را فلات قاره و بخش عمیق را میراث مشترک بشریت گویند . بحث فلات قاره را اولین بار پس از جنگ جهانی دوم ترومن رئیس جهور آمریکا ، در سال 1945 در اعلامیه ای مطرح کرد و این اصطلاح برای اولین بار وارد متون حقوق دریایی شد ( حافظ نیا ، 1383 : 173 ) .

منابع و مآخذ :

1-      پیشگاهی فرد ، زهرا ( 1384 ) ، مقدمه ای بر جغرافیای سیاسی دریاها ، تهران ، چاپ اول ، انتشارات دانشگاه تهران .

2-      حافظ نیا ، محمد رضا و کاویانی راد ، مراد ( 1383 ) ، افق های جدید در جغرافیای سیاسی ، تهران ، چاپ اول ، انتشارات سمت

نگاهی کوتاه به جغرافیای طبیعی قطر

موقعیت و وسعت

الف ) موقعیت نسبی

    کشور قطر در جنوب غربی قاره آسیا و در منطقه خاورمیانه ودر میانه حاشیه ساحل جنوبی خلیج فارس واقع شده و شکل آن مانند زبانی است که از خشکی بیرون آمده و در داخل آب های دریا پیشروی کرده است.

     سرزمین قطر با آنکه خود شکل شبه جزیره ای دارد و حلقه اتصال بین شمال و جنوب خلیج فارس  می باشد ، قسمتی از شبه جزیره بزرگ عربستان می باشد. همچنین این سرزمین به دلیل موقعیت مناسب خود ، اتصال دهنده سواحل شرقی و غربی خلیج فارس است.

   آب های خلیج فارس از سه جهت  غرب ، شمال و شرق این کشور را در برگرفته و تنها مرز خشکی آن از جهت جنوب  با کشور عربستان  سعودی است .

   طول سواحل قطر تقریباً 748 کیلومتر است . طول مرز خشکی با عربستان نیز حدود 60 کیلومتر می باشد. ایران در شمال قطر واقع شده و نزدیک به 250 کیلومتر مرز آبی( دریایی) با این کشور دارد . از شمالی ترین نقطه خاک قطر (شهر الرویس) تا ساحل بندر دیر در استان بوشهر حدود 185 کیلو متر است . در غرب ، بحرین  نزدیک ترین همسایه آبی  قطر می باشد . بین ساحل غربی قطر (راس ام حیش ras-omm-heish) و ساحل جنوبی جزیره منامه(جزیره اصلی بحرین ) حدود 27 کیلومتر فاصله است و جزایر حوار (havar ) بحرین در یک مایلی سواحل قطر قرار دارند . در آب های شرقی ، قطر با عربستان سعودی و امارات متحده عربی ( امارت ابوظبی) مرز مشترک دارد ، که البته این مرز به دلیل اختلافات مرزی ابوظبی و عربستان  وضعیت  چندان  مشخصی ندارد . فاصله شهر ابوظبی تا دوحه - مرکز قطر-  بطور مستقیم  به 280 کیلومتر می رسد ، در حالی که فاصله مرز ابوظبی و مرز قطر از طریق خاک عربستان بسیار کم بوده  و حدود 45 کیلومتر است .

ب ) موقعیت ریاضی

    خشکی کشور قطر بین 24 درجه و27 دقیقه تا 26 درجه و10 دقیقه عرض شمالی از خط استوا(خط نیمگان زمین) قرار دارد ، یعنی در محدوده نوار بیابانی نیمکره شمالی ، به همین جهت منطقه ای بیابانی و گرم
می باشد .

    همچنین این سرزمین بین 50 درجه و 45 دقیقه  تا 51 درجه و 40 دقیقه شرقی طول جغرافیایی از خط نصف النهار گرینویچ (خط نیمروزی مبنا)  واقع شده است .

    از شمالی ترین نقطه ( حومه شرقی شهر الرویس al- ruwais) تا جنوبی ترین نقطه (اطراف سودانثیل sudanthil) حدود 160 کیلومتر فاصله است . عرض این شبه جزیره هم بین 55 تا 85 کیلومتر در قسمتهای مختلف شمال و جنوب کشورمتفاوت است . فاصله بین شرقی ترین نقطه (راس ابوعبود ras- abu-abboud در شرق شهر دوحه ) تا غربی ترین نقطه ( جنوب شهر دخان dukhan) نیز حدود 85  کیلومتر است.

ج) مساحت

            و سعت  سرزمین اصلی شبه جزیره قطر حدود 11437 کیلومتر مربع است . با احتساب جزایر تابعه در خلیج فارس این رقم به حدود 5/11532 کیلو متر مربع می رسد.

شناخت اشکال سطح زمین ( ژئو مورفولوژی )

    شبه جزیره قطر در مجموع دارای زمین مسطح و هموار است وآن گونه که نقشه ارتفاعی ( توپوگرافی ) قطر نشان می دهد ، وضعیت ناهمواری های آن به شرح زیر است :

1- حدود 44 درصد از وسعت قطر کمتر از 30 متر از سطح دریا (سطح مبنای جهانی)  ارتفاع دارد.

2- نزدیک به 90 درصد از سطح این سرزمین در ارتفاع کمتر از 50 متری از سطح دریا قراردارد.

3- زمین هایی که ارتفاع آنها پایین تر از سطح دریاست حدود یک درصد مساحت قطر را تشکیل می دهند.

4- زمین هایی که بالاتر از 80 متر ارتفاع دارند، فقط 3/. درصد وسعت قطر را شامل می شوند.

5- باتلاق دخان در غرب شبه جزیره قطر گودترین مکان درسطح کشور است که ارتفاع آن به حدود 6 متر پایین تر از سطح دریا می رسد .

6- بلندی « طویر الحمیر » در جنوب قطر (در حاشیه جاده غربی سودانثیل به جاده سلوا) با ارتفاع 103 متر بلندترین نقطه کشور است. بدین ترتیب اختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست ترین نقطه در قطر به 109 متر می رسد.

7- ارتفاع در شبه جزیره قطر به سمت غرب و جنوب و جنوب غربی افزایش می یابد.

8- شیب طبیعی زمین در بیشتر نقاط این کشور کم است . درجه شیب بین 6/0 درجه تا 2 درجه بوده و این در حالی است که شیب در همه جا به سمت دریا نیست و حوضه های کوچک و بسته داخلی نیز وجود دارند.

9- تپه های شنی نیز حدود 15 درصد این سرزمین را در بر می گیرند.

    همچنین باید این نکته را در نظر داشت که سرزمین قطر حالت بیابانی و صحرایی دارد وبا توجه به اینکه دورترین فاصله نواحی داخلی قطر تا دریا کمتر از 45 کیلومتر است ، می توان آن را یک بیابان ساحلی محسوب نمود .

 

نمونه سوالات درس جغرافیا (1) و عمومی سال دوم تمای رشته ها

نمونه  سوالات درس جغرافیا (1) و عمومی

  سال دوم تمای رشته ها

درس اول : جغرافیا علمی برای زندگی

1- چرا انسان با محیط طبیعی ارتباط بر قرار کرد؟

2- تمدنهای اولیه در کجا شکل گرفتند؟

3- آیا بر خورد انسان با طبیعت در محیط های گونا گون یک نواخت است توضیح دهید .

4- اجزا و پدیده های محیط طبیعی را نام ببرید؟

5- انسان چگونه توانسته است شکل رابطه خود با محیط را تغییر دهد؟

6- چرا انسان در ارتباط با طبیعت دچار مشکل شده است؟

7- هدف علم جغرافیا چیست ؟ با ذکر مثالی توضیح دهید.

8- یکی از کار بردهای مهم دانش جغرافیا را بنویسید؟

9- برای ایجاد یک فروشکاه بزرگ درشهر جغرافیدانان باید چه مواردی رامورد مطالعه قرار دهند؟

10- منظور از دید ترکیبی در جغرافیا چیست؟

11- جغرافیدانان اطلاعات خود را از کدام منابع به دست می آورند؟

12- آمار نامه های آب وهواشناسی چه پارامترهایی را شامل می شوند؟

13- نقشه ها قابلیت نمایش چه عوارض وپدیده هارا دارند؟

14- نقشه های کوچک مقیاسامکان نمایش چه پدیده هایی را دارند؟

15- معایب نقشه های کوچک مقیاس را بنویسید.

16- از تصاویر هوایی در چه مواردی استفاده می شود؟

17- تصاویر هوایی چگونه تهیه می شود؟

18- کارای تصاویر هوای چه زمانی بهتر معلوم می شود؟

19- چرا تصاویر هوایی دید ترکیبی بدست می دهند؟  

درس دوم: جغرافیای طبیعی ایران 

1- کشور ایران در کدام منطقه واقع شده است؟

2- چه عواملی باعث شده است تا کشور ایران روی نوار بیابانی زمین واقع شود؟

3- خشکترین نواحی فلات ایران را نام ببرید.

4-تحت تاثیر چه عاملی ودر چه دوره ای شکل نهایی کوههای البرز و زاگرس بوجود آمده است؟

5- در ایران حوضه های بسته چگونه بوجود آمده است؟

6- در چه دوره ای کوههای دماوندو سهند و سبلان و تفتان بوجود آمده است؟

7- مهمترین عامل خارجی تغییر شکل دهنده ناهمواریهای ایران چه بوده است؟

8- فلات ایران شامل چه کشورهای میشود؟

9- محدوده فلات ایران را مشخص کنید؟

جغرافیای انسانی

10- اشکال ناهمواری در ایران را نام ببرید؟

11- سر زمین های هموار ایرا ن در کجا واقع شده است؟

12- ناهموای های ایران از نظر طبیعی و جهت بر جسته گیها به چند دسته تقسیم می شود؟نام ببرید .

13- ناهموای های ایران چه نقشی در زندگی ما دارند؟

14- مخروط افکنه چگونه بوجود می آید؟

15- ویژگیهای رشته کوه البرز را بنویسید؟

16- دامنه شمالی و جنوبی رشته کوه البرزرا از نظر پوشش گیاهی وشرایط آب وهوا  باهم مقایسه کنید؟

17- ویژگیهای ناحیه کوهستانی زاگرس را بنویسید؟

18- رودهای مهم وپر آبی که از ارتفاعات زاگرس سرچشمه می گیرد به سمت کدام جلکه جاری می شود؟

19-کوههای زاگرس چه نقشی در زندگی ساکنان این ناحیه دارد ؟ به دو مورد اشاره کنید؟

20- چرا در نواحی غرب ایران دشتهای حاصل خیزی بوجود آمده است؟

21- چه عواملی در وسعت جلگه ها موثر است؟

22- جلگه های کناره ای دریای خزر با کناره ای خلیج فارس و دریای عمان چه تفاوتهایی دارند؟

23- جلگه و دشت چه تفاوتهایی با هم دارند؟

24- دو عنصر اصلی آب و هوا را نام ببرید.

25- چه عواملی در تنوع آب وهوای کشور ما موثر هستند. نام برده و در مورد هر یک توضیح دهید.

26- توده های هوای که کشور ما را در طول سال تحت تاثیر قرار می دهند را نام ببرید.

   درس سوم: جغرافیای انسانی 

  1- نخسین روستاههای داخل فلات ایران در کدام مناطق بوجود آمدند؟ چرا؟

2- واحه را تعریف کنید؟

3- در مورد روستاهای متمرکز و روستاهای پراکنده توضیح دهید .

4- روستاهای طولی را تعریف کنید.

5- در مورد روستاهای پلکانی توضیح دهید .

6- چرا در مناطق گرم و خشک روستاییان سقف خانه های خود را گنبدی شکل می سازند؟

7- روستا را تعریف کنید .

8- منابع در آمد روستاییان را بنویسید .

9- چرا در سواحل جنوبی ایران صید ماهی رواج بیشتری دارد؟

10- عواملی که در ایجاد و توسعه سهرهای ایران  دخالت دارند را نام ببرید؟

11- نابرابری در پراکندگی شهرهای ایران در عرضهای مختلف جغرافیایی نشان دهنده چیست؟

12-  منظور از نقش شهر چیست ؟ با ذکر مثالی توضیح دهید .

13- علت تدوین برنامه توسعه شهری بوسیله سازمانهای مسئول چه بوده است؟

آبها

14- در برنامه توسعه شهری از چه منابعی استفاده می شود؟

15- زندگی عشایری زایده چیست؟

16- چه عواملی در ایران باعث شده است تا شرایط مساعدی برای دامپروری عشایر فراهم شود؟

17- ویژگیهای عشایر را بنویسید؟

18- ایلات مهم کشور ایران را نام برده و ییلاق و قشلاق هر کدام را مشخص کنید .

19- بزر گترین تقسیمات کشوری چه نام دارد؟

20- شهر را تعریف کنید .  

 درس چهارم: آبها   

                                                                                 ۱- چرا آب را مایع حیات می نامند؟                                                                                                                         

       2- اهمیت آب در زندگی را بنویسید؟

3- موارد استفاده از آب را بنویسید؟

4- منظور از آب شیرین چیست؟ وضعیت آب شیرین در جهان چگونه است؟

5- چرا مقدار بارندگی و حجم آبهای ایران به اندازه کافی نیست؟

6- آیا مشکل آب در کشور ما فقط کمبود ریزشهای جوی است؟ توضیح دهید.

7- منظور از تبخیر واقعی و تبخیر بالقوه چیست؟

8- چرا معمولا رقم تبخیر بالقوه بیشتر از تبخیر واقعی است؟

9- چرا کشور ایران با محدودیت منابع آب مواجه است؟

10- قنات از ابداعات کدام ملت است؟

11- قنات در کدام استانها بیشتر به چشم می خورد؟

درس پنجم:آبها    

1- در بخش کشاورزی چه عواملی باعث به هدر دادن مقدار زیادی آب در سال میشود؟

2- برای تامین آب سالم آشامیدنی چه کارهایی انجام می شود؟

3-در سالهای اخیر چرا نیاز بیشتری برای آ ب آشامیدنی سالم احساس شده است؟

4- تامین آب آشامیدنی  شهرها و روستاها چه تاثیری در آب مورد نیاز بخش کشاورزی دارد؟

5- آبی که در بخش صنعت استفاده می شود چه خصوصیاتی پیدا می کند؟

6- چه عواملی باعث شده است که آب به عنوان یک عامل بوجود آورنده بحران تلقی شود؟

7- بهترین راه حل برای بهره برداری درست از آبهای آشامیدنی و آب در بخش کشاورزی چیست؟

8- چرا تهیه آبهای آشامیدنی  شهرها وروستاها بسار پر هزینه تر از آبهای کشاورزی و صنعتی است؟

9- آلودگی آب چیست ؟ وچه عواملی باعث آلودگی آبها می شود؟

10- ویژگی عمده بیابانها کدام است؟                                                                                                                           

 درس ششم: بیابانها 

11-دومورداز ویژگیهای آب وهوایی مناطق خشک را بنویسید؟

12- مهمترین نوار بیابانی زمین در کدام نیم کره است ؟ و کدام بیابانها را شامل می شود؟

13- علل مهم وموثر در ایجا د بیابانها را نام ببرید ودر مورد هر یک توضیح دهید.

14- در خشکی سرزمین ایران وپیدایش بیابانها در آن چه عواملی دخالت داشته است؟

15-  فرسایش خاک چیست؟

 درس هفتم: انسان و بیابان 

16- بیابان زایی چیست؟

17- انسان چگونه موجب فرسایش خاک می شود؟

18- انسان چگونه موجب افزایش نمک در خاک می شود؟

19-برای مبارزه با بیابان زایی  چه کارهای انجام می شود؟ 

 درس هشتم:جنگلها و اهمیت آنها 

1- اهمیت و نقش جنگلها در زندگی انسان را بنویسید .

2- زیست بومهای اصلی کره زمین کدام است؟

3- چرا زیست بومهای مختلف در سطح کره زمین بوجود آمده است؟

4- زیست بوم چیست؟

5- چرا در بیومهای قطبی و توندرا میزان دخالت و دست کاری انسان ناچیز است؟

6- علت تخریب زیست بومها چیست؟

7- منظور از کشاورزی گذرا چیست؟

8- چرا جنگلهای آمازون را ذخایر حیاتی جهان می نامند؟ 

 درس نهم:مراتع و جنگلها در ایران 

1- چرا دربخشهای وسیعی از کشور ایران رویش درخت با دشواری روبروست؟

2- چرا تنوع گونه های درختی و گیاهی در ایران زیاد است؟

3- چرا در سواحل دریای خزر و دامنه های شمالی رشته کوه البرز جنگلهای انبوهی روئیده است؟

4- بیش از نیمی از درختان جنگلهای شمال از چه نوعی است؟ و اهمیت این جنگلها را بنویسید؟

5- جنگلهای نواحی نیمه مرطوب در کدام قسمت ایران روییده است و مهمترین گونه های درختی این جنگلها را نام ببرید؟

6- اهمیت جنگلهای نواحی خشک و نیمه خشک را بنویسید .

7- در مورد جنگلهای حرا توضیح دهید.

8- مرتع را تعریف کنید؟

آلودگی هوا و مخاطرات طبیعی

9- مهمترین نقش مراتع ایران را بنویسید؟

10-  مهمترین عامل تخریب کننده جنگلها و مراتع ایران را بنویسید؟

11- یکی از آثار مهم از بین رفتن مراتع چیست؟ 

درس دهم: آلودگی هوا 

1- آلودگی هوا را تعریف کنید؟

2- علل آلودگی هوا را بنویسید؟

3- چرا اشعه تابش زمین از جو زمین خارج نمی شود؟

 4- در مورد اثر مثبت پدیده گلخانه جو زمین توضیح دهید.

5- چه عواملی باعث شده است تا میزان گازهای گلخانه ای جو زمین افزایش یابد؟

6- افزایش گازهای گلخانهای جو زمین چه نتیجه ای به دنبال داشته است؟

7- مهمترین پیامدهای گرم شدن کره زمین را بنویسید؟

8- باران اسیدی چیست؟

9- مهمترین پیامدهای باران اسیدی را بنویسید؟

 درس یازدهم:آلودگی دریاها ورودها 

1- راه حلهای مقابله با آلودگی رود خانه ها را بنویسید.      

2- چه عواملی موجب آلودگی دریاها می شود؟

3- دو مشکل حیات دریا ها را به خطر انداخته است آن دو را بنویسید.

4- منبع آلوده کننده آب دریای خزر را نام برده ودر مورد هر یک توضیح دهید.

5- اهمیت اقتصادی خلیج فارس را بنویسید.

6- عوامل آلوده کننده آب جلیج فارس را بنویسید

7- تاثیرا ت ناشی از آلودگی آب خلیج فارس را بنویسید

8- چه عواملی باعث شده است تا آب خلیج فارس در برابر منابع آلوده کننده آسیب پذیر تر باشد؟

  درس دوازدهم: مخاطرات طبیعی       

1- مخاطرات طبیعی چیست؟

2- چند مورد از مخاطرات طبیعی را نام ببرید؟

3- مخاطرات طبیعی را بر چه اساسی طبقه بندی می کنند؟ توضیح دهید.

4- صفحه های تشکیل دهنده پوسته زمین چند نوع حرکت دارند؟

5- زلزله چگونه و چه موقع اتفاق می افتد؟

6- چه عواملی باعث تجمع انرژی در زمین می شودواین امر چگونه باعث بوجود آمدن زلزله می شود؟

7- چه رابطه ای بین عمق کانون زلزله وشدت ویران کنندگی آن وجود دارد؟

8- مقیاسهای سنجش زلزله را نام ببرید؟

9- مهمترین مناطق زلزله خیز در جهان را نام برده و در مورد هر یک توضیح دهید.

10- علایم پیش بینی زلزله را نام ببرید و در مورد هر یک توضیح دهید.

11- بعد از وقوع زلزله چه اتفاق می افتد؟

12- سیل چیست؟ و چه پیامدهایی به دنبال دارد؟

13- علت وقوع سیل را بنویسید؟

14- در صورتی که بخواهیم یک منطقه را از نظر امکان وقوع سیل یا عدم وقوع سیل بررسی نماییم باید به چه نکاتی توجه کنیم؟

15- علت وقوع سیل در بنگلادش را بنویسید؟

16- بهمن چیست ؟ وعلل سقوط بهمن را بنویسید.

17- در چه مناطقی خطر سقوط بهمن وجود دارد؟

18- در کشور ایران در چه مناطقی امکان سقوط بهمن وجود دارد؟

19- خشکسالی چیست؟

20- آیا خسکسال مخصوص یک نوع آب و هوای خاصی است؟ توضیح دهید.

 21  - خشکسالی چه مشکلاتی را بوجود می آورد؟                                                                                                       

1- چه موقع حوادث طبیعی اثرات مفیدی بر جای می گذارد؟

2- چه موقع حوادث طبیعی مخاطرات طبیعی نامیده می شود؟

3- آیا انسان در تشدید حوادث طبیعی دخالت دارد؟ توضیح دهید.

4- پوشش گیاهی چگونه احتمال وقوع سیل را کاهش می دهد؟

5- برای پیش بینی خطر سیل دو راه وجود دارد .آن دو را ه را بنویسید . کدام موثر تر است؟به چه دلیل؟

6- سیل معمولا کجا اتفاق می افتد؟

7- راههای مقابله با خطر بهمن را بنویسید.

8- به نظر دانشمندان علت خشک سالی چیست؟

9- ژاپنی ها چگونه اثر زلزله را بر ساختمانهایشان خنثی نموده اند؟ 

 درس چهاردهم : جمعیت

1- منظو از عوامل دفع جمعیت و عوامل جذب جمعیت چیست؟

2- عوامل طبیعی که موجب تفرق جمعیت میشود را بنویسید؟

3- عوامل انسانی که موجب تفرق جمعیت می شود کدام است؟

4- عوامل انسانی و طبیعی که موجب تراکم جمعیت می شود را بنویسید؟

5-چرا میزان رشد جمعیت جهان  در یک دوره طولانی در زمانهای گذشته ثابت بوده است؟

6- بعد از انقلاب صنعتی چه عواملی باعث شد تا جمعیت جهان چند برابر گردد؟

7- بیشترین افزایش جمعیت جهان مربوط به کدام قاره ها است؟ منظور از انفجار جمعیت چیست؟

8- نرخ مولید و مرگ و میر چگونه بر رشد جمعیت اثر می گذارد ؟

9- منظور از رشد طبیعی جمعیت چیست؟

10- چه عواملی باعث شده است تا جمعیت کشورهای در حال توسعه در حال افزایش باشد؟

11- هر م سنی کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته چه تفاوتهای با هم دارند؟

12- آ ب و هوا چه تاثیری برتوزیع جمعیت کشور ایران گذاشته است؟

13- چه عواملی باعث شده است تا تراکم جمعیت درتهران بیشر از سایر شهرهای ایران باشد؟

14- فواید سر شماری چیست؟

15- چه عواملی باعث شده است تا رشد جمعیت کشور ایران رو به افزایش باشد؟

16- در مورد هرم سنی کشور ایران در سالهای 70 و 65 توضیح دهید؟                 

 مهاجرت

   1-  مهاجرت را تعریف کنید.   

2- مردم به چه دلایلی مهاجرت می کنند؟ 

3- مهاجرت خارجی را تعریف کنید.     

4- مهاجرت داخلی را تعریف نموده و انواع آن را نام برده و توضیح دهید.   

5- مهاجرت اختیاری را با ذکر مثالی تعریف کنید؟   

6- مهاجرت اجباری را با ذکر مثالی تعریف کنید.  

7- در مورد آثارو نتایج مهاجرت روستاییان به شهرها توضیح دهید.   

8- منابع طبیعی به چند گروه اصلی تقسیم می شود ؟   

9- نام برده و در مورد هر یک توضیح دهید.  

10- حد متناسب جمعیت چیست؟      

11- عامل اصلی در ایجاد گرسنگی در جنوب صحرای افریقا را بنویسید؟  

12- آیا فقط عوامل طبیعی چون خشک سالی مسئول گرسنگی است؟ توضیح دهید.                                                                                                          

گردشگری

1- چه عواملی موجب گسترش و تکامل صنعت صنعت جهانگردی درقرن بیستم شده است؟

2- منظور از اوقات فراغت چیست؟

3- جهانگردان به چند دسته تقسیم می شوند؟ توضیح دهید.

4- صنعت جهان گردی از دو راه می تواند به توسعه اقتصادی کشورها کمک کند آن دو راه کدام است؟

5- منظور از صادرات نامریی چیست؟

6- به چه دلیلی اروپا و حوزه دریای مدیترانه یکی از مهمترین قطبهای جهانگردی جهان است؟

7- به چه دلیلی اتریش و سویس  یکی از مهمترین قطبهای جهانگردی جهان است؟

8- کانونهای جهانگردی در آسیا را نام برده و علت جذابیت هر کدام را بنویسید.

9- به چه علتی کشورهای آمریکا و کانادا یکی از مهمترین قطبهای جهانگردی جهان محسوب می شوند؟

10- آثار و پیامدهای صنعت جهانگردی بر روی محیط را نام ببرید؟ و در مورد هر یک توضیح دهید.

11- پارکهای ملی به چه منظوری ایجاد شده اند؟ وچه مقرراتی در آنها حاکم است؟      

                                                                                         سوالات درس هفدهم

1- چه عواملی باعث شده است تا کشور ایران دارای جاذبه های طبیعی باشد؟

2- چه عواملی باعث شده است تا کشور ایران دارای جاذبه های تاریخی باشد؟

3- جاذبه های طبیعی ایران را نام ببرید؟

4- مناطق توریستی کناره های جنوبی دریای خزر را بنویسید.

5- جاذبه های برجسته در شمال ایران را بنویسید.

6- تجمع بیش از اندازه توریست در پارک ملی گلستان چه عواقبی به دنبال داشته است؟

7- در مورد جاذبه های توریستی سواحل جنوبی ایران توضیح دهید

8- نواحی کوهستانی ایران در تابستان و زمستان چگونه باعث جذب جهانگردان می شوند؟

9- نواحی کوهستانی ایران که در فصل تابستان جهانگردان زیادی را به خود جذب می کند را نام ببرید؟

10- حوزه های مهم ورزش زمستانی در ایران را نام ببرید؟

11- چرا به آبهای گرم معدنی - آبهای درمانی  گفته می شود؟

12- اکثر چشمه های آب گرم در چه مناطقی تمرکز  یافته اند؟

13-  جاذبه های فرهنگی و تاریخی ایران را نام ببرید.

14- مهمترین اماکن مذهبی در ایران را نام برده و علت جذابیت هر کدام را بنویسید.

15- اماکن  مذهبی  چگونه باعث توسعه بازرگانی شهرهای مقدس می شوند؟

16- مراکز مهم آثار تاریخی ایران را نام ببرید؟

17- آثار تاریخی شهر اصفهان را بنویسید؟

18- چرا استان فارس از قطبهای عمده جهانگردی در ایران محسوب می شود؟

19- پس ازپیروزی انقلاب اسلامی ایران چه عواملی باعث شد تا جهانگردی در ایران رکود پیدا کند؟

20- منظور از بازارهای جهانگردی ایران چیست؟

21- توسعه جهانگردی خارجی و داخلی کشور ایران چگونه باید باشد؟

تقسیمات‌ کشوری‌ قطر

تقسیمات‌ کشوری‌ قطر

شهر «دوحه‌» به‌ عنوان‌ پایتخت‌ این‌ کشور مرکز فعالیتهای‌ سیاسی‌ و اقتصادی‌ است‌.

قطر با توجه به وسعت و جمعیت کم مانند ایران و کشور های بزرگ تقسیمات سیاسی و کشوری خاصی ندارد . تنها از جهت اداری و ارایه خدمات شهری ، به 10منطقه شهرداری تقسیم شده که زیر نظر وزارت امور شهری و زراعی  به فعالیت مشغول هستند .

این 10 منطقه در سال 2006 به شرح زیر بوده اند :

1-    الدوحه 2- الغویریه 3- الجمیلیه 4- الخور 5- الوکره 6- الریان

7- جریان الباطنه  8 – مدینه الشمال  9-  ام سعید  10-  ام صلال  .

جدول 1 - مشخصات تقسیمات اداری  کشور قطر

سر شماری مارس سال 2004

نام مرکز دارای شهرداری (بلدیه)	جمعیت (نفر)	وسعت (کیلومتر مربع)	تراکم نسبی ( نفر)
الدوحه	339847	715/158	2141
الریان	272860	483/893	305
ام صلال	31605	365/470	67
الخور	31547	439/1001	32
الوکره	31441	313/1116	28
مسیعید	12674	795/1354	9
الجمیلیه	10303	697/2611	4
جریان الباطنه	6678	411/2389	3
الشمال	4915	109/902	6
الغویریه	2159	745/622	4
جمع	744029	11521	65

* شهر الدوحه دارای 57 محله است . برخی از بزرگترین و پرجمعیت ترین و مهمترین محلات این شهر عبارتند از : المطار القدیم ، مدینه خلیفه جنوب ، ام غویلینه ، نجمه ، المنصوره و بن درهم ، فریق المنتزه ، الغانم القدیم جنوب ، الجسره ، الدیوان ، بن عمران و الهتمی الجدید ، الهلال شرق ، الحی الدبلوماسی ، دفنه ، الاصمخ ، بن محمود.

* از مهمترین محلات شهر الریان می توان ، الغرافه ، معیذر ، السودان ، عزیزیه ، ابو هامور ، المنطقه الصناعیه ، الشحانیه و مکینس ، را  نام برد.

قطر علاوه‌ بر سازمان‌ ملل‌ متحد  (UN) ، در بانک‌ توسعه‌ اقتصادی‌ عرب‌  (ABEDA) ، صندوق‌ و توسعه‌ اقتصادی‌ و اجتماعی‌ عرب‌  (AFESD) ، اتحادیه‌ عرب‌  (AL) ، صندوق‌ پول‌ اعراب‌  (AMF) ، کمیسیون‌ اقتصادی‌ و اجتماعی‌ کشورهای‌ غرب‌ آسیا  (ESCWA) ، سازمان‌ خواربارو کشاورزی‌ ملل‌ متحد  (FAO) ، گروه‌ 77  (G-77) ، آژانس‌ بین‌المللی‌ انرژی‌ اتمی‌  (IAEA) ، بانک‌ بین‌المللی‌ ترمیم‌ و توسعه‌ وابسته‌ به‌ بانک‌ جهانی‌  (IBRD) ، سازمان‌ بین‌المللی‌ هواپیمایی‌ کشوری‌  (ICAO) ، بانک‌ توسعه‌ اسلامی‌  (IDB) ، صندوق‌ بین‌المللی‌ توسعه‌ کشاورزی‌  (IFAD) ، سازمان‌ بین‌المللی‌ کار  (ILO) ، صندوق‌ بین‌المللی‌ پول‌  (IMF) ، سازمان‌ بین‌الملل‌ پلیس‌ جنایی‌  (INTERPOL) ، سازمان‌ کنفرانس‌ اسلامی‌ (OIC) ، سازمان‌ بین‌المللی‌ استاندارد  (ISO) ، جنبش‌ عدم‌ تعهد  (NAM) ، سازمان‌ کشورهای‌ صادر کننده‌ نفت‌  (OPEC) ، کمیسیون‌ سازمان‌ ملل‌ برای‌ تجارت‌ و توسعه‌ (UNCTAD) ، سازمان‌ بهداشت‌ جهانی‌  (WHO) ، سازمان‌ بین‌المللی‌ مالکیت‌ معنوی‌ (WIPO) ، سازمان‌ جهانی‌ مهاجرت‌  (WMO) ، و سازمان‌ جهانی‌ تجارت‌  (WTO) عضویت‌ دارد. این‌ کشور همچنین‌ یکی‌ اعضای‌ فعال‌ شورای‌ همکاری‌ خلیج‌ فارس‌ (PGCC)  است‌.

نوع‌ حکومت‌ این‌ کشور سلطنتی‌ موروثی‌ است‌ و هم‌ اکنون‌ «شیخ‌ حمد بن‌ خلیفه‌ آل‌ ثانی‌» بر این‌ کشور حکومت‌ می‌کند. وی‌ از اول‌ آذرماه‌ 1379 به‌ عنوان‌ رئیس‌ سازمان‌ کنفرانس‌ اسلامی‌ انتخاب‌ شد. قطر تا سال‌ 1971 جزو مستعمرات‌ انگلستان‌ بود و در روز سوم‌ سپتامبر این‌ سال‌ به‌ استقلال‌ رسید.

از سال 2007 دولت قطر در یک تصمیم جدید ، روز 18 دسامبر (27  آذر) ، روز بزرگداشت شیخ قاسم بن محمد آل ثانی ( بنیانگذار دولت قطر) را به عنوان روز ملی  اعلام کرد و این روز را تعطیل رسمی اعلام نمود.

ایران ، از اولین کشورهایی بود که پس از استقلال ، دولت قطر را به رسمیت شناخت . روابط سیاسی و دیپلماسی قطر  و ایران از سال 1350شمسی(1971م) ، یک ماه پس از اسقلال قطر ، با ایجاد سفارتخانه های دو کشور در دوحه  و تهران ، بر قرار گردید .

نقشه تقسیمات کشوری قطر سال ۲۰۰۶

تهیه کننده : محمد تاجیک

دبیر جغرافیای مدارس جمهوری اسلامی ایران در قطر

پرچم و آرم دولت قطر

پرچم قطر

 پرچم قطر دارای رنگ بلوطی و یک نوار عمودی سفید است . این دو رنگ توسط خطی که دارای 9 دندانه (فلش) می باشد ، از هم جدا گشته اند.

این پرچم از سال های ابتدای قرن بیستم به عنوان نماد ملی در این سرزمین به کار گرفته شده است .

      -  رنگ سفید یک علامت بین المللی است که نشانه صلح و آرامش شناخته می شود.

      -  رنگ بلوطی (عنابی) نشانه خون جوانمردانی است که در طول چند جنگ که جهت استقلال قطر در نیمه دوم قرن 19 صورت گرفت ، به زمین ریخته شد.

      - چون در ابتدای قرن بیستم ، قطر نهمین شیخ نشین حاشیه خلیج فارس (امارات متصالحه) بود که با انگلستان پیمان دوستی امضا کرد ، دو رنگ پرچم با 9 فلش از هم جدا گشته اند.

 

شکل ۱- پرچم دولت  قطر

آرم دولت قطر

آرم دولت قطر از دو دایره متحد المرکز تشکیل شده است . دایره  بزرگ و بیرونی با دو رنگ سفید در قسمت بالا و رنگ عنابی در قسمت پایین که رنگ های پرچم کشور قطر می باشند ، تزیین شده  و عنوان دولت قطر به عربی در قسمت سفید  و به انگلیسی در قسمت عنابی نوشته شده است .

  دایره کوچک و داخلی آرم ، نمادهایی از محیط طبیعی و زندگی اجتماعی اعراب قطری را در یک زمینه زرد رنگ نشان می دهد :

 - دریا ، جزیره ، نخل و لنج (کشتی کوچک و بادبانی ) نماد هایی از زندگی اعراب در ساحل خلیج فارس است.  

- دو شمشیر که نماد قدرت و آمادگی برای دفاع از سرزمین و سلاح سنتی اعراب می باشد . شمشیر ها طوری قرار گرفته اند که گویا از سایر نمادها  (کشور) محافظت می کنند .

     - رنگ زرد نیز بیانگر شرایط بیابانی و گرم همراه با خورشید تابان است.

این آرم با اندک تغییراتی به عنوان آرم  وزارتخانه ها و سازمان های دولتی مورد استفاده قرار می گیرد .

                            

شکل ۲- آرم دولت قطر

گنجی ؛ پدر جغرافیایی ایران

گنجی ؛  پدر جغرافیایی ایران

در هر عصر و هر جامعه و در هر رشتۀ علمی افراد معدودی وجود دارند که با کارها وتلاش آنها روند حرکت به سوی تکامل را تسریع می کند. زنده یاد دکتر حسین شکوئی و دکتر محمد حسن گنجی از افرادی هستند که تلاشهای آنان اثر بسیار مثبت و سازنده ای بر علم جغرافیا و جامعۀ جغرافیدانان ایران داشته است.

زندگینامۀ دکتر محمد حسن گنجی

دکتر محمد حسن گنجی در سال 1291شمسی در بیرجند متولد شد و تحصیلات ابتدایی و متوسطۀ خود را در مدارس شوکتیه همان شهر به اتمام رساند. دکتر گنجی در تمام دورۀ متوسطه همواره از شاگردان برتر کلاس خود بود. در آن مدرسه چنین معمول بود که در پایان سال تحصیلی به منظور تشویق دانش آموزان به نفر اول در پایان سال یک مدال طلا و به نفر دوم یک مدال نقره به رسم جایزه می دادند. و دکتر گنجی در شش سال دوره متوسطه ، چهار مدال طلا و دومدال نقره کسب کرده بود. دکتر گنجی خود دراین رابطه چنین می گوید.

در دوران متوسطه معامی داشتم که مرتب به ما توصیه می کرد همیشه دفتر یاد داشتی همراه داشته باشم ، تا چنانچه به مورد جالب و مطلب چشمگیری بر خوردیم آن را یادداشت کنیم. او معتقد بود که همیشه نمی توان به حافظه اعتماد کرد.اینکار باعث شد نظم خاصی در کارهایم به وجود آید. وقتی ششم متوسطه را تمام کردم، برای اولین بار گواهی رسمی به فارغالتحصیلان می دادند و این افتخار نصیب من شد، یعنی جزو اولین کسانی بودم که دیپلم رسمی از وزارت معارف (آموزش و پرورش) دریافت کردم. پس از آن در سال 1309 برای ادامه تحصیل در رشته حقوق به تهران آمدم. برای تحصیل در این رشته نیاز به دانستن زبان فرانسه بود که من بلد نبودم . من ار ابتدا انگلیسی خوانده بودم . بنابر این به دارالمعلمین عالی (دانشگاه) رفتم. درس تاریخ و جغرافیا را انتخاب کردم. و پس از دریافت لیسانس در این رشته در شهریور 1312 جزء آخرین دستۀ محصلان اعزامی ، به اروپا رفت.

در آن زمان چنین معمول بود که دانشجویان اعزامی یک سال به منظور آشنایی با زبان و آداب زندگی به خانواده های مذهبی با فرهنگی شناخته شده سپرده می شدند ؛ ولی دکتر گنجی که به تشخیص ممتحنین سرپرستی دانشجویان انگلستان به قدر کفایت با زبان انگلیسی آشنایی داشت ، از همان روز اول و بدون گذراندن یک سال در خانواده، به دانشگاه ویکتوریای منچستر که یکی از پنج دانشگاه معتبر آن روز انگلستان بود، معرفی گردید و در آن دانشگاه به تحصیل جغرافیا مشغول شد.

در دانشگاه منچستر او پنج سال تمتم به تحصیل در شاخه های مختلف علم جغرافیا و علوم وابسته بدان پرداخت و با گذراندن دوره های نظری و عملی این دانش موفق شد در سال 1317 درجۀ لیسانس اختصاصی در جغرافیا را که معادل فوق لیسانس دیگر کشورهای اروپائی بود به دست آورد.

در آن زمان در انگلستان ادامۀ تحصیل به منظور اخذ درجۀ دکتری به جز در رشته های پزشکی متداول نبود، لذا بلافاصله پس از پایان تحصیلات خود به ایران مراجعت کرد.و به سمت دبیری در دانشگدۀ ادبیات دانشگاه تهران و دانشسرای عالی به تدریس جغرافیا پرداخت و سال بعد به خدمت نظام اعزام شد . استاد خود چنین می گوید:

در رستۀ توپخانه افسر شدم و در تبریزبه خدمت پرداختم. خدمت نظام برای من خیلی آموزنده بود ؛ چون از طرفی عملیات نقشه برداری که از لوازم صنف توپخانۀ آن زمان بود، به تدریس سالهای بعد من کمک می کرد و از طرف دیگر در خدما صحرایی با چشم اندازهای طبیعی و وضع فرسایشی رودها و دشتها آشنا شدم. در روزهای پایانی خدمت نظام من قضایای شهریور سال 1320 پیش آمد و ارتش شوروی به آذربایجان حمله کرد. ما به مقابله پرداختیم.آنها توپ و تانک داشتند، در حالی که ما آمادگی کافی نداشتیم. به ما دستور عقب نشینی دادند.در نزدیکی مراغه روسها که تبریز را گرفته بودند، به ما حمله کردند.صفوف ما از هم پاشید.من همراه با چند سرباز و درجه دار به باغی رسیدیم و در آنجا پناه گرفتیم. قلبم به شدت می تپید و نفسم به شماره افتاده بود. مسلسلها با شلیک های پی در پی همرزمان مرا درو می کرد . احساس  می کردم دنیا به آخر رسیده است.چشمم به دیوار بالای باغ افتاد. خوشه های انگور از دیوار آویخته بود.اگرچه شهریور ماه بود، ولی من خیس عرق شده بودم.من مرگ را دیدم و طعم تلخ فراق همرزمانم را جلوی چشمم به زمین می افتادند، چشیدم. تأثیر بد آن هرگز از ذهنم نرفت.در روزهای بین ششم و شانزدهم شهریور ناچار بودم با لباس مبدل از مراغه تا زنجان پیاده سفر کنم. محبتهایی که در حین سفر از دهاتیان آذر بایجان دیدم جالبترین خاطرات زندگی مرا به وجود می آورد

پس از دو سال تحصیل در دانشگاه کلارک که مهمترین مرکز آموزش جغرافیای عالی آمریکا به شمار می رود، به اخذ درجۀ دکتری در جغرافیا نائل گردید ، به ایران مراجعت کرد و پس از طی پنج سال دورۀ دانشیاری به رتبۀ 10 استادی غیر تمام وقت دانشگاه تهران ارتقاع یافته و متصدی کرسی جغرافیای انسانی شد.

در مهر ماه 1347 دکتر گنجی خدمت تمام وقت دانشگاه را پذیرفته و در زمان ریاست دانشگاهی پروفسور رضا مقام معاونت اداری و مالی دانشگاه به او تفویض گردید و سپس مشاور دانشگاه شد و از آبان 1348 در سمت استاد و مدیر گروه آموزشی جغرافیا در دانشگاه تهرات انجام وظیفه کرد و در همین دوره بود که انجمن جغرافی دانان ایرانی را به وجود آورد. او از خرداد 1353 عهده دار ریاست دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی گردید و تا پایان خدمت 37 سالۀ دانشگاهی خود در این سمت باقی بود. وی در اول بهمن 1354 به افتخار باز نشستگی نایل آمد و در 15 بهمن همان سال دانشگاه تهران طی مراسمی عنوان استادی ممتاز دانشگاه تهران را به ایشان تفویض کرد.

دکتر گنجی در اول مهر ماه 1354 به موجب ابلاغ وزیر علوم و آموزش عالی مأموریت یافت که مقدمات تهیه وتشکیل دانشگاهی رادربیرجند فراهم سازد ودرتیرماه 1355 به سمت ریاست دانشگاه بیرجند برگزیده شد ودرمدت کوتاه با تلاش فراوان آن موسسه را بوجود آورد، بطوری که در مهر ماه 1356 آن موسسه با پذیرش 120 دانشجو کار رسمی خود را آغاز کرد.

دکتر گنجی در مدت غیر تمام وقت خود در دانشگاه تهران همواره در مشاغل غیر دانشگاهی نیز اشتغال داشته است. از جمله از مهر سال 1335 تا مهر ماه 1347 علاوه بر استادی دانشگاه ریاست ادارۀ کل هواشناسی ایران را نیز عهده دار بود و حاصل زحمات چند سال او ایجاد و توسعه دستگاه جوان و علمی هوا شناسی ایران است. او در حقیقت بنیان گذار هواشناسی ایران است که در مدت 12 سال تصدی او بر اساس و پایۀ علمی قابل تحسینی در حدود امکانات آن زمان ایجاد شد و توسعه یافت و امروز یکی از مهم ترین مراکز علمی کشور به شمار می آید که با دارا بودن بیش از 200 نفر دارندگان درجات دکتری و کارشناسی ارشد در حدود 10 موسسه علمی مربوط به شاخه های مهم هواشناسی در سطح ملی و بین المللی فعالیت می کند. ودر تمام وقت تصدی ریاست هواشناسی دکتر گنجی نمایندۀ ثابت دولت در سازمان هواشناسی جهانی بود و مدت پنج سال رئیس هواشناسی منطقه آسیا و عضو کمیته اجرایی سازمان مزبور بود. وی از جمله دانشمندان معدود ایرانی است که سالها با هیأت تحریریه دائره المعارف بریتانیا و مؤسسات معتبر مشابه همکاری داشته است. استاد در رشته های مختلف جغرافیای انسانی صاحب نظر است اما شهرت بین المللی وی بیشتر در زمینه مطالعات و انتشار گزارش ها و مقالات هواشناسی است. به گونه ای که تمام کتابها و مقالات منتشره در پهنه جهانی که به نحوی به شرح آب و هوای ایران می پردازد.