نگاهی به مسئله قره باغ

نگاهی به مسئله قره باغ 

در این مقاله میخواهیم "مسئله قره باغ علیا " که سالهای سال در محافل بین المللی مختلف مطرح میگردد بحث نمائیم .موجودیت ترکها در قره باغ علیا که تا قرن هفتم میلادی به گذشته بازمیگردد ، توسط ارامنه اشغالگر تماما از بین رفته است .

قره باغ علیا گرچه از نظر تاریخی سرزمین ترکها بحساب میآید ولی بیش از ده سالست که تحت اشغال ارامنه قرار دارد .ترکهای آذربایجان ساکن این منطقه از خانه و کاشانه خود بیرون رانده شده و در شرایطی بس دشوار زندگی میکنند . مسئله قره باغ مابین آذربایجان و ارمنستان گذشته ای بس دیرینه داشته و موجبات قتل عام ها و تبعیدهای بسیاری را فراهم آورده است . قره باغ منطقه ایست که با رودخانه های کر ، ارس ، دریاچه گوکچه ، دشت و کوهستانی مرتفع احاطه شده و در عین حال نام خان نشینی است که در اواسط قرن هفدهم در این خاکها شکل گرفته است . در واقع قره باغ از این نظر که میتواند دیگر مناطق آذربایجان ، ارمنستان و ایران را از آن کنترل نمود دارای اهمیت ژئوپلیتیک بسیاری است . در اصل نباید مناطق قره باغ و قره باغ علیا را یکی دانست زیرا قره باغ علیا بمساحت 4329 کیلومتر مربع تنها بخشی از منطقه وسیع قره باغ است . قره باغ از شهرستانهای آغدام ،ترتر،یواله ،فضولی،بیلگان ،قبادلی،جبرائیل ، مینگه چویر ،آغجابدی ، خواجوند ،شوشا،خان کندی ،لاچین ،کلبجر ،خانلار ،گوروس ،آق دره ، برده ،زنگزور و خادروت تشکیل مییآبد . در حالیکه قره باغ علیا بمرکزیت خان کندی شوشا ،آق دره ، مادروت،خواجاوند و آسکرون را در دل خود جای میدهد .

سئله قره باغ که گذشته ای دیرینه دارد با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی پیشین در نیمه دوم دهه 1980 ، با ادعای تصاحب منطقه قره باغ علیا توسط ارمنستان دوباره مطرح گردید . ادعای تصاحب منطقه قره باغ علیا توسط ارامنه در واقع از جمعیت زیاد آنها در این منطقه نشات میگیرد . در اینکه بیشتر جمعیت منطقه را ارامنه تشکیل میدهند جای تردید نیست . بر اساس سرشماری سال 1989 ، 75 درصد جمعیت قره باغ علیا را ارامنه و 25 درصدشان را نیز ترکهای آذربایجان تشکیل میدهند .علت اصلی جمعیت بالای ارامنه در این منطقه ، سیاستهائی است که روسیه اعصار پی در پی برای کنترل قفقاز دنبال کرده است .از طرف دیگر موجودیت ارامنه و ارمنستان در قفقاز برای روسیه غیر قابل انصراف بوده و همین موضوع تز قره باغ علیای ارامنه را تقویت میبخشد . در حالیکه آذربایجان با استناد بر سوابق تاریخی و حقوقی منطقه قره باغ علیا را حق مسلم خود میداند که از طرف محافل بین المللی مورد حمایت قرار میگیرد . آذربایجان در این راستا تنها از سوی ترکیه حمایت گردیده و در مقابل آن ارمنستان با حمایت از سوی روسیه ، ایران و کشورهای غربی همانند فرانسه به اشغال خاکهای آذربایجان ادامه میدهد . بعبارتی دیگر ارامنه نمیخواهند تا منطقه قره باغ علیا که بخشی ا زرویای کذائی ارمنستان بزرگشان میباشد را از دست رها سازند . 

برای درک هرچه بهتر این مسئله و پی بردن بعمق حقایق باید نگاهی بتاریخ و وقایع آن بیاندازیم . قره باغ علیا بخشی از خاک آذربایجان بوده و با سیاستهای روسیه در قفقاز بتاریخ قرن هجدهم ، جمعیت ارامنه در آن رو به افزایش گذاشت بطوریکه ارامنه ادعای تصاحب و تعلق آنرا در میان گذاشتند . ارامنه که اکثریت جمعیت منطقه را تشکیل میدادند خواستار وابسته شدن قره باغ علیا به ارمنستان گردیدند . قره باغ در زمان حکمرانی سلطان مراد سوم عثمانی بدولت عثمانیان پیوست . قره باغ که تا قرن هجدهم مابین صفویان و عثمانیان رد و بدل میگردید ،سرانجام به ایران واگذار گردیده مدتی بعد نیز خان نشینی قره باغ توسط پناه علی بیگ در آن شکل گرفت . خان نشینی قره باغ تا سال 1826 که توسط روسیه تزاری اشغال گشت بمقیاسی وسیع مستقل محسوب میشد .با تسخیر منطقه توسط روسها ساختار دموگرافیک قره باغ نیز بسرعت تغییر داده شد . سیسیانوف ژنرال روسی در سال 1805 میلادی قره باغ را از لحاظ جغرافیائی دروازه آناطولی ، ایران و آذربایجان خوانده و پیشنهاد نمود تا برای تغییر توازن منطقه بنفع خود عناصر مسیحی را در بین مسلمانان جای دهند . در این راستا بسال 1825 و 1826 ، هجده هزار نفر از ارامنه پادشاهی قاجار و در سال 1828 نیز پنجاه هزار نفر ارمنی در این خاکها جای داده شدند . در سالهای 1828 و 1829 و جنگهای عثمانیان و روسیه ، روسها که شرق آناطولی را تا ارزنجان اشغال کرده بودند ، بالغ بر صد هزار نفر ارمنی را از ایران بسوی قفقاز کوچ داده و در مناطق ایروان و نخجوان اسکان دادند . در دهه 1830 نیز ارامنه بسیاری از ایران و دولت عثمانی به قره باغ کوچ داده شده و بدینترتیب توازن جمعیتی قره باغ کاملا تغییر داده شد .در واقع روسها بعد از قرارداد ادیرنه بسال 1828 و عهدنامه ترکمنچای ارامنه آناطولی و ایران را دعوت به اسکان در قره باغ نمودند . بدینترتیب روسها که ارامنه را همواره بعنوان اهرمی در مقابل ترکها میپنداشتند ،موجودیت ارامنه در قره باغ ، این منطقه کوهستانی و استراتژیک را مورد حمایت قرار دادند .

ارامنه که با حمایت روسها جمعیتشان روزبروز افزایش مییافت در سالهای 1829 و 1830 میلادی دست بشورش زده و به مناطق اسکان ترکها حمله کردند .منطقه بعد از سال 1905 و انقلاب کبیر روسیه شاهد درگیری جدی مابین ترکها و ارامنه گردید .جمهوریهای ارمنستان و آذربایجان بعد از کسب استقلال کوتاه خود در آن سالها برای حاکمیت بر قره باغ مبارزه ای بی امان را آغاز نمودند .ارامنه قره باغ نیز در سال 1918 شورشی بزرگ را دامن زده و به اماکن اسکان و کارترکها حمله بردند . سرانجام ارتش ترک با ورود به باکو و انجام عملیاتی در قره باغ توانست مقابل این قتل عام را بگیرد . بعد از متارکه نامه مندرس ، ارتش ترک منطقه را ترک گفته و بدنبال آنها انگلیسیها وارد قره باغ شدند .انگلیسیها در آغاز سیاستی به نفع ارامنه و گرجیها در پیش گرفته ولی بعدها تعلق قره باغ به آذربایجان را اعلان نمودند .ارامنه قره باغ از سال 1920 دوباره دست به قتل عام ترکهای آذربایجان زده و اقدامات خود در ضمیمه قره باغ به ارمنستان را فراهم ساختند .در حالیکه نیروهای آذربایجان سعی داشتند تا شورش ارامنه قره باغ را خاموش سازند ، ارتش سرخ شوروی وارد باکو گردیده و جمهوری آذربایجان را از میان برداشت .

مابین آذربایجان و ارمنستان سه منطقه قره باغ علیا ، نخجوان و زنگزور وجود دارد. زنگزور که آذربایجان ونخجان را از همدیگر جدا میسازد ، به ارمنستان محول گشت .جایگیری این منطقه مابین آذربایجان و نخجوان در واقع بخاطر ممانعت از همسایگی آذربایجان و ترکیه بود .نخجوان بعدها با تصمیمی مابین روسیه ، ترکیه ، آذربایجان و ارمنستان به جمهوری خود مختار تبدیل شده ئ تحت حاکمیت آذربایجان قرار گرفت . قره باغ علیا نیز بسال 1923 توسط روسها داخل مرزهای آذربایجان قرار گرفت