دریاچه های ایران

دریاچة گَهَر : در دامنة جنوبی اشتران‎کوه، دو دریاچة آب شیرین به نام گَهَر بالا و گَهَر پایین وجود دارد که از یکدیگر حدود 100 متر فاصله دارند. دریاچة پایینی بزرگ‎تر از بالایی است و فاصلة خطی دو دریاچه، حدود 1600 متر است . سطح دریاچة گَهَر در ارتفاع 2300 متری است و از شهرهای دورود، ازنا به ترتیب 850 و 430 متر بالاتر است. درازای گَهَر حدود 2100 متر و میانگین پهنای آن 355 متر و مساحت آن حدود 75/0 کیلومترمربع است (نبوی، 1364).

اصلی‎ترین گسترة حوضة آبریز دریاچه، پهلوی جنوبی اشتران‎کوه یعنی «برآفتاب» با حدود 45 کیلومترمربع وسعت است. آب دریاچه محدود به آب‎های سطحی نیست و به نظر می‎رسد که بخشی از آب دریاچه، از چشمه‎های کف تأمین می‎شود.

دریاچة گَهَر در دره‎ای به همین نام در پشت اشتران‎کوه شکل گرفته است در محل دریاچه تودة بزرگی از خاک و سنگ وجود دارد که چون سدی طبیعی در جلوی آبراهه‎های بالادره را گرفته و در نتیجه دریاچه به وجود آمده است. بنابراین، بنیاد دریاچه را همین تودة فروریخته و جنبش گسل‎های گَهَر و دورود تشکیل می‎دهد. زمان تشکیل این دریاچه دانسته نیست و نیاز به مطالعه دارد.

دریاچة مهارلو : دریاچة مهارلو در حدود 18 کیلومتری جنوب خاوری شیراز قرار دارد. ارتفاع این دریاچه، 1460 متر از سطح دریا و بیشینة ژرفای آن 3  مترگودی است. به همین دلیل میزان تبخیر بالاست و بخشی از بستر آن را لایه‎ای از نمک می‎پوشاند و فقط در بخش‎های شمالی و مرکزی آن، آن هم با ژرفای خیلی کم (حداکثر 50 سانتیمتر) و شوری زیاد،آب وجود دارد. تأمین کنندة اصلی آب این دریاچه رودها و آبراهه‎هایی هستند که از شمال باختری و جنوب خاوری در آن تخلیه می‎شوند. مساحت آن در فصول مختلف متفاوت و تابع بارش‎های جوی است. جدا از تبخیر زیاد، نهشته‎های گچی سازند ساچون و دو گنبد نمکی واقع در خاور این دریاچه، در شوری بی‎اندازة آن تأثیر به سزایی دارند.

دریاچة مهارلو در یک فرونشست ناودیس مانند با روند شمال باختری – جنوب خاوری، شکل گرفته که گسل جوان و لرزه‎ای سروستان از آن می‎گذرد. به نظر می‎رسد که حرکات این گسل به ویژه از زمان پلیستوسن پسین به بعد، موجب تشکیل این فرونشست ناودیس گونه شده باشد. به باور کرینسلی (1970) به دلیل نبود سواحل کهن یا پادگانه‎های بلند، امکان وجود دریاچه‎ای در زمان پیش از پلیستوسن کم است و اگر دریاچه‎ای هم وجود داشته، در نقاطی بوده که امروزه در حاشیة دریاچة فعلی قرار می‎گیرد.

آب این دریاچه از نوع کلریدسدیم – منیزیم، سولفات سدیم(4SO 2Na ،  2 MgCl، NaCl ) است و  از نمک این دریاچه برای صنایع پتروشیمی استفاده می‎شود. در ضمن بالابودن پتاسیم و به ویژه منیزیم در شورابه‎های دریاچة مهارلو، امکان استحصال اقتصادی نمک‎های منیزیم به عنوان فرآوردة اصلی و پتاسیم  به عنوان محصول فرعی را امکان‎پذیر نشان می‎دهد (وزارت صنایع و معادن، 1381).

دریاچة نمک : از این دریاچه به نام‎های دیگری همچون دریاچة نمک کاشان، دریاچة نمک قم، دریاچة قم، دریاچة آران و دریاچة مسیله، یاد می‎شود و نام دریاچة نمک بیشتر به کار می‎رود. انتخاب این نام به دلیل شوری بسیار زیاد دریاچه است به طوری که در فصل تابستان قطعات نمک بر روی آن شناور می‎شود.

این دریاچه، با درازای 80 و پهنای 30 کیلومتر، یک فرونشست زمین‎ساختی است که در ارتفاع حدود 795 متر از سطح دریای آزاد تشکیل شده و فاصلة آن تا قم حدود 62 کیلومتر است. وسعت و شکل این دریاچه، متناسب با آب‎های تغذیه کننده و میزان بارندگی، تغییرات زیاد دارد و وسعت آن همراه با کفه‎های گلی پیرامون، حدود 1900 تا 2000 کیلومترمربع است. ولی با توجه به شکل و ریخت‎شناسی پیرامون، به نظر می‎رسد در زمان پلیوسن، دریاچة نمک وسعت بیشتری داشته و به احتمال گودی‎های پیرامون اشتهارد، ساوه، ایوانکی قم و کاشان را احاطه می‎کرد. بیش از 250 متر از رسوبات سخت نشدة زمان کواترنر در این دریاچه نهشته شده است که نشانگر زمان کواترنر پیشین تا زمان حال هستند (حفاری‎های شرکت ملی نفت ایران، 1960).

دریاچة نمک در یک فرونشست کم ژرفای زمین‎ساختی تشکیل شده که پیرامون آن تعدادی گسل‎های اصلی و فرعی وجود دارد که بعضی از آنها مانند گسل‎های مرنجاب، راوند (بخشی از گسل کوشک نصرت – زفره)، سیاه‎کوه و دوازده امام، از گسله‎های جوان و فعال کواترنر به شمار می‎روند. این مجموعة گسل‎ها که دو روند متفاوت د‎ارند دریاچه را دربر گرفته تا در تشکیل دریاچه نقش داشته باشند.