جهان یا عالم
مهمترین اجرام سماوی عبارتند از :
ستاره : (Star) به گروهی از اجرام سماوی گفته میشود که دارای نورند مانند خورشید
سیاره : (Planet) سیاره منبع نور نیست و به دور ستارهایی در گردش است سیاره با انعکاس نور ستاره روشن دیده میشود مانند زمین
قمر : (Satellite) قمر مانند سیاره منبع نور نیست و به دور سیاره میگردد مانند ماه
دنبالهدار Comet: دنبالهدار جرم سماوی یخی است که به وسیله گاز و غبار احاطه شده است و بر روی مدار بیضی کشیدهایی حول خورشید میگردد بخش جامد دنبالهدارـ سر دنبالهدار را تشکیل میدهد که قطر آن 16 هزار تا 160 هزار کیلومتر است در اثر رانده شدن گاز و غبار سردنبالهدار توسط فشار تابشی خورشید و باد خورشیدی، دنباله به وجود میآید که همواره به سوی خارج از خورشید امتداد مییابد. طول دنباله معمولاً 8 تا 40 میلیون کیلومتر است دنبالهدار هالی یکی از دنبالهدارهای معروف است که هر 76 سال رویت میگردد.
حرکت سیارات :
ویژگیهای کلی حرکت سیارات بشرح زیر میباشد.
-سیارات در یک جهت حول خورشید در حرکتند این حرکت، حرکت مداری (انتقالی) سیارات نامیده میشود.
- سیارات علاوه بر حرکت مداری دارای حرکت چرخشی (وضعی) نیز هستند جهت حرکت چرخشی همه سیارات به جزء زهره و اورانوس، در همان جهت حرکت مداری است.
- مدار سیارات (سیر حرکت مداری) شکل بیضی است.
- مدار سیارات تقریباً همه صفحهاند.
1-دوره مداری سیارات: فاصله زمانی بین دو عبور متوالی سیاره از یک وضعیت در فضا دوره مداری سیاره نامیده میشود.
1-1 دوره مداری نجومی : مدت زمانی است که سیاره یک دوران کامل حول خورشید را نسبت به یک شماره انجام میدهد.
2-1 دوره مداری هلالی: فاصله زمانی عبور یک سیاره از دو وضعیت مشابه متوالی نسبت به زمین دوره مداری هلالی نامیده میشود.
بین دروه مداری نجومی و هلالی سیارات رابطه وجود دارد که برای سیارات تحتانی و فوقانی بصورت زیر است.
قوانین کپلر :
قانون اول: مدار سیارات بیضی است و خورشید در یکی از کانونهای آن قراردارد . بنابراین فاصله سیارات از خورشید دایماً تغیر میکند هنگامی که سیاره نزدیکترین و دورترین فاصله را از خورشید دارا میشود به ترتیب میگویند در حضیض و اوج قراردارد .
قانون دوم : شعاع حامل سیاره، در زمانهای مساوی، سطوح مساوی را طی مینماید طبق این قانون مساحت مثلثهای ESE؛DSD؛BSB ( شکل ........... ) که در زمانهای مساوی جاروب شدهاند، با هم برابرند چون ارتفاع مثلثها با هم برابر نیست نتیجه میشود که سرعت حرکت مداری سیارات ثابت نبوده، و در نقطه حضیض بزرگتر و در نقطه اوج کمتر میشود. سرعت زمین در حضیض و اوج به ترتیب 28/30کیلومتر بر ثانیه و 29/29 کیلومتر بر ثانیه میباشد.
قانون سوم : مجذور دوره مداری سیاره متناسب با مکعب فاصله سیاره از خورشید است اگر دوره مداری سیاره را p و فاصله آنرا a بنامیم طبق قانون سوم کپلر خواهیم داشتP2=KA3
k ضریب تناسب است . مقدار تقریبی آن، وقتی p بر حسب سال و a بر حسب واحد ستاره شناختی ( برابر با فاصله متوسط زمینی از خورشید و 1013×496 سانتیمتر است) باشد در حدود یک است.
کهکشان Galqxy: کهکشان از اجتماع تعداد زیادی ستاره که به وسیله نیروی گرانش مقیدند به وجود میآید. مانند کهکشان راه شیریکهکشان راه شیری شامل حدود 400 میلیارد ستاره است که از میان آنها تنها حدود 6800 ستاره با چشم غیرمسلح قابل رویت است و دارای قطری حدود 81550 سال نوری و ضخامت حدود 6500 سال نوری و جرمی حدود 145 میلیارد برابر جرم خورشید است. منظومه شمسی به فاصله حدود 27700 سال نوری از مرکز کهکشان راه شیری فاصله دارد. منظومه شمسی در داخل کهکشان با سرعتی حدود 250 کیلومتر بر ثانیه حول مرکز آن میچرخد و در هر 250 میلیون سال یک دور کامل انجام میدهد این مدت را سال کهکشانی مینامند. (شکل 2)
منظومه سیارهای (Planetary system) : هر سیاره همراه با سیارات و دنبالهدارهای حول آن اقمار دور سیارات و اجرام سماوی کوچکتر دیگر، مجموعهایی را بنام منظومه سیارهایی، تشکیل میدهند که با نام ستاره مرکزی مشخص میشود. مانند منظومه خورشیدی
کر ه سماوی : کرهایی است که اجرام سماوی روی آن به نظر میآیند مرکز آن چشم ناظر و قطبین آن محل تلاقی محور چرخش زمین با کره سماوی است.
دایره البروج : مدار حرکت ظاهری سالانه خورشید بر روی کره سماوی نوار باریکی است که آن را دایره البروج گویند.
منطقة البروج : اگر مدار سیارات مرئی با چشم و ماه را نیز در نظر بگیریم مشاهده میشود که این مدارها در نوار پهنی از کره سماوی به عرض حدود 17 درجه قرار میگیرند که آن را منظقةالبروج می نامند. صورت فلکی در روی کره سماوی مجموعههای تصوری بنام صورت فلکی متداول شدهاند
علت پیدایش صورتهای فلکی : قدما برای سهولت در جهتیابی، اجرام سماوی نزدیک به هم در روی کره سماوی را بطور نظری به یکدیگر متصل کرده و شکل خاصی به آن میدادند و آن را صورت فلکی مینامیدهاند.
کره سماوی جمعاً شامل 88 صورت فلکی است مانند دباکبرـ دباصغرـ عقرب و ..........
برای سهولت در تشخیص اجرام سماوی یک صورت فلکی از یکدیگر هر یک از آنها را با یکی از حروف الفبا یونانی علامت گذاری میکنند بدین ترتیب که درخشانترین آنها را با حرف à (آلفا) و اجرامی که درجه روشنایی آنها کمتر است با حرف ß(بتا)ـ Ý (گاما) و غیره مشخص میسازند.
برای نمونه پور نورترین ستاره صورت فلکی دباصغر را (ursaminor) à مینامند که همان ستاره جدی یا ستاره قطبی است و در نزدیک قطب شمال سماوی قرار دارد.